54

حج و جهاد در قرآن و تاريخ صدر اسلام

(نگاهى تازه به آياتِ «صَدّ») (1)

سيد على قلى قرائى

*مقدمه:

طبق مستندات تاريخى، بعد از هجرت پيامبرخدا (ص) به يثرب در ماه ربيع‌الاولِ سال نخست هجرى و تأسيس دولت اسلامى در مدينه و تا پيش از غزو بدر، سلسله‌اى از عمليات نظامى عليه مشركان مكّه، در قالب سريهها و غزوههاى محدود، به وقوع پيوست. ¹هرچند در طى اين رو در روييها، جز يك مورد - كه در آن، فردى از مشركان بهوسيلۀ يكى از مسلمانان كشته شد و دو نفر به اسارت درآمدند - درگيرى مهمّى با نفرات قريش رخ نداد، ولى وضعيت بهتدريج رو به وخامت نهاد تا سرانجام به جنگ بدر در رمضان سال دوم هجرت و جنگهاى اُحد و خندق در سالهاى سوم و پنجم انجاميد.

از آغاز نگارش مغازى و سير، مورخان مسلمان مسؤوليت ايجاد تنش و وضعيت جنگى را، نه به اشاره و تلويح، كه با صراحت، به دوش پيامبر (ص) و مسلمانان گذاشته‌اند و در تفسير وتبيينِ حوادث وانمود شده است كه گويا اقدامات نظامى قريش در جنگهاى بدر، اُحد و خندق، پيامد طبيعى سلسله حوادثى بوده كه خود مسلمانان آغاز كنندۀ آن بوده‌اند! ولى چنانكه در بخشهاى بعد بدان اشاره خواهد شد، اين تصوير از وقايع سال