6
شماره شصت و پنجم
آداب باطنى حج
جواد محدثى
(برداشتى از عارفانه‌هاى حج در كتاب «محجة البيضا» فيض كاشانى)
مرحوم فيض كاشانى كه به داشتن ديدگاه‌هاى لطيف و برداشت‌هاى عرفانى و نوآورى در تبيين معارف دينى مشهور است، دركتاب «محجّة البيضاء» ، در فصل مربوط به حج،1 پس از مباحثى دربارۀ فضيلت حج، فضيلت خانۀ خدا و مكّه، فضيلت يا كراهت اقامت در مكّه و برترى مدينه بر شهرهاى ديگر، شرايط وجوب حج، ترتيب اعمال حج و آداب آن‌ها، زيارت مدينۀ منوّره و اهل بيت و آداب آن، بخش سوّم مباحث را با عنوانِ «آداب دقيقه و اعمال باطنه»2 به بيان آداب و اسرار باطنى حج اختصاص داده است.
آنچه مى‌خوانيد، فشرده‌اى است از مطالب اين بخش:
1. دقايق آداب
در اين زمينه، ده نكته و ادب و آداب بيان شده كه خلاصۀ آن‌ها از اين قرار است:
اول: حلال بودن نفقه و خرج سفر حج و پيوسته بودن دل به خدا و قصد خالص داشتن در اين سفر معنوى و پرهيز از هرچه كه توجّه را از خداوند باز ميدارد.
دوم: همكارى نداشتن با دشمنان خدا و باج ندادن به رهزنان و حفظ عزّت و كرامت نفس.
سوم: توسعه در رهتوشه و دست و دل بازى در خرج در راه خدا و داشتن سفرى كرامت مندانه و بزرگوارانه.
چهارم: پرهيز از ناهنجارى اخلاقى و جدل و دشنام و حرف‌ها و كارهاى لغو و هوس آلود.
پنجم: سفر پياده به خانۀ خدا در صورت امكان، به شرط آنكه حال عبادت او را از بين نبرد و خستگى به بدخلقى‌اش نكشاند.
ششم: پرهيز از محمل و كجاوه نهادن بر مركب و بارسنگين برآن ننهادن و رفق و مدارا.
هفتم: غبارآلود و خاكى و متواضعانه ره سپردن و پرهيز از آنچه او را به تفاخر و غرور و خودنمايى بيالايد.
هشتم: رعايت حق حيوانات و مركب‌هاى سوارى و بار بيش از حدّ برآن‌ها نگذاشتن و فرصت استراحت به آن‌ها دادن.
نهم: قصد قربت در قربانى و ريختن خون ذبيحه و تقديم بهترين و چاقترين قربانى و پرهيز از چانه‌زنى در خريد آن.
دهم: خرسندى از آنچه در اين راه خرج مى‌كند و آن را خسارت و مصيبت نشمردن و داشتن طيب خاطر در هزينه‌هاى اين سفر.
(در كتاب، نكات ياد شده، همراه با برخى روايات و نمونه‌هايى از سيره است كه جهت اختصار، از ذكر آن‌ها پرهيز شد.)
2. آداب باطنى
در اين قسمت، با بيان اينكه انديشيدن دربارۀ آداب و اسرار و رموز اين سفر و درك معانى اعمال از آغاز تا انجام و داشتن شوق و معرفت در همۀ مراحل آن، بهرهورى از حج را مى‌افزايد، به نكات و آدابى به عنوان رمز كليد و كليد رمز گشودن اسرار اين عبادت اشاره مى‌كند؛ اين اسرار و آداب باطنى از اين قرار است:
*فهم