5
شماره هفدهم
سرمقاله
سفرنامه‌هاى حج در ادب عربى
كتابهاى نگاشته شده دربارۀ حج، شامل رشته‌ها و موضوعات مختلف است؛ بخش عمده‌اى از آن، در حوزۀ فقه حج نگاشته شده كه در دو محور است، يكى «مناسك حج» و دوم «آداب زيارت اماكن مقدس» . رشتۀ ديگر، مربوط به نگاشته‌هاى تاريخى است كه در حول و حوش تاريخ حرمين شريفين و اماكن موجود در اين ديار است و كهن‌ترين كتابها؛ در اين قسمت «اخبار مكۀ فاكهى» و «اخبار مكۀ ازرقى» و در مورد مدينه؛ «تاريخ المدينة المنورة» از ابن شبّه است. صدها كتاب و رسالۀ ديگر در تاريخ اين دو شهر نوشته شده كه به احتمال، چنين ميراثى را در بارۀ هيچ شهرى از شهرهاى برجاى ماندۀ آن عصر نمى‌توان يافت.
بخش سوّم سفرنامه نويسى است. مى‌توان ادعا كرد كه يكى از مهمترين سوژه‌ها براى نگارش سفرنامه در گسترۀ ادبيات جهانى، سفر به خانۀ خدا در شهر مكۀ معظمه بوده و هست. در طول تاريخ، ميلياردها انسان براى انجام فريضۀ حج راهى اين سرزمين مقدس شده و در كنار خانۀ خدا و در مشاعر مقدس به عبادت مى‌پردازند. تقريباً بدون استثنا، تمامى اين زائران در طى اين سفر، به مدينۀ منوره نيز مشرف مى‌شوند و به زيارت حرم رسول خدا - ص - و قبور امامان و بزرگان از صحابه در قبرستان بقيع مى‌روند. اين سفر روحانى، براى هر مسافرى كه قدم در اين سرزمين مى‌گذارد، خاطره‌اى است فراموش ناشدنى