9چنانكه حضرت ابراهيم (ع) بعد از بازسازى كعبه مأمور شد كه اعلان عمومى در ميان مردم بنمايد و أَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ سر دهد.32
هم چنان كه وجوب و تشريع حج هم متوجه ناس و مردم است (
وَ لِلهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ )33 تا آنجا كه بعضى از مفسرين در توضيح اين آيه گفته‌اند، به جاى (
وَ لِلهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبيلاً ) . به كار برده شده34 تا اشعار به علّيت وجوب حج داشته باشد كه «هو كونهم ناساً»35 چنان كه قبل از اين جمله هم فرمود: (
وَ هُدىً لِلْعالَمين ) . و ظاهراً به خاطر همين عموميت بوده كه وقتى اين آيۀ مباركه نازل شد، پيامبر مكرم اسلام سران كسانى كه معتقد به مبدأ بودند - يهود - نصارى - مجوس - صابئى - مشركين و مسلمين - را جمع نمود و اين آيه را بر آنها تلاوت كرد و فرمود خداوند حج را بر شما واجب نموده است. شاهد ديگر بر عموميت حج، اين است كه خداوند متعال اصل و بناى كعبه را براى مردم قرار داده است:
إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ .36
و براى تأكيد بيشتر فرمود: جَعَلْناهُ لِلنَّاسِ سَواءً الْعاكِفُ فِيهِ وَ . . . .37
از سوى ديگر در بيان فوايد و آثار حج بازتكيه بر ناس شده است:
جَعَلَ اللهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرامَ قِياماً لِلنَّاسِ .
أَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ. . . لِيَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ .
وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثابَةً لِلنَّاسِ .
بلكه امام رضا (ع) در اين زمينه فرمود: «
وَ مَا فِي ذَلِكَ لِجَمِيعِ الْخَلْقِ مِنَ الْمَنَافِعِ. . . وَ مَنْفَعَةُ مَنْ فِي شَرْقِ الأَرْضِ وَ غَرْبِهَا وَ مَنْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ مِمَّنْ يَحِجُّ وَ مَنْ لاّ يَحِجُّ » .38
يعنى خيرات و بركات حج نه تنها شامل زائران، بلكه شامل همه مردم است؛ چه آنها كه در مراسم حج شركت كرده‌اند و چه آنان كه حضور نيافته‌اند.
بنابراين، حج يك امر عمومى است و منافع و آثار و فوايد آن اختصاص به گروه خاصى ندارد و همه مردم نسبت به آن يكسان‌اند: جَعَلْناهُ لِلنَّاسِ سَواءً الْعاكِفُ فِيهِ وَ الْبادِ .39
هم چنانكه كعبه ملك هيچ كسى نيست، بلكه خانۀ آزاد خداست و همه مردم در آنجا يكسان‌اند، گويا منزل خود آنهاست از اين رو، مى‌توانند نماز را در آنجا تمام بخوانند و هيچ كس هم حق جلوگيرى از ورود كسى را ندارد: وَ مَنْ يُرِدْ فِيهِ بِإِلْحادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذابٍ أَلِيم ٍ.40
پس، از آيۀ الَّذِي جَعَلْناهُ لِلنَّاسِ سَواءً الْعاكِفُ فِيهِ وَ الْبادِ وَ مَنْ يُرِدْ فِيهِ بِإِلْحادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذابٍ أَلِيمٍ دو نتيجه گرفته مى‌شود:
حرم متعلق به همه است مختص گروه و مذهب خاصى نيست.
تقدم عاكف41 بر بادى42 توجيهى ندارد، پس كسى حق ندارد عبادت مسلمين را در چارچوب يك مذهب منحصر نمايد و عقايد ديگر مذاهب مسلمين را محدود سازد و آزادى عمل در عبادت را از آنها سلب كند، چنان كه حضرت امام خمينى (رحمة الله) در اين زمينه فرمود:
«هيچ شخصى و رژيمى و طايفه‌اى حق تقدم در آن را ندارد. اهل باديه و صحرانشينان و خانه بدوشان با عاكفان كعبه و شهرنشينان و دولت مردان در آن يكسان‌اند. اين بيت معظم براى ناس بنا شده است.»43
فصل چهارم: ويژگى حج از جهت مكان