34مقامه) اين اختلاف فتوا در تصحيح عبارت مدّ نظر قرار نگرفته است. عبارت اصل؛ يعنى توضيح المسائل آيت الله بروجردى (ص 258، مسأله 1644) چنين است:

«. . . چنانچه وقت قضاى روزه تنگ است، بنابر احتياط واجب بايد آن روز را روزه بيگرد و بعد از [ماه] رمضان هم عوض آن را به جا آورد. و اگر وقت قضاى روزه تنگ نيست، روزۀ او باطل است. . .»

و هنگام درج حاشيه مطابق فتواى فوق، دقت نشده كه عبارت اصل هم اصلاح شود، بلكه به همان شكل مانده و فقط اختلاف فتوا در آن لحاظ شده است.

در برخى از رساله‌هاى توضيح المسائل آمده است:

مسأله 302: كسى كه مى‌داند وضو گرفته و حدثى هم از او سرزده، اگر نداند كدام جلوتر بوده، چنانچه پيش از نماز است، بايد وضو بگيرد و اگر در بين نماز است، بايد نماز را بشكند و وضو بگيرد و اگر بعد از نماز است بايد وضو بگيرد و نمازى را كه خوانده دوباره بخواند. ¹

روشن است وقتى حكم هر سه صورت يكى است تفصيل معنى ندارد. اين مسأله شبيه مورد قبل است و علّت اين مسامحه نيز همان است كه در مورد مذكور بيان شد. اين مسأله در رسالۀ مرحوم آيت الله بروجردى چنين است:

مسأله 308: . . . چنانچه پيش از نماز است، بايد وضو بگيرد و اگر در بين نماز است، بايد نماز را بشكند و وضو بگيرد و اگر بعد از نماز است، نمازى را كه خوانده صحيح است و براى نمازهاى بعد، بايد وضو بگيرد.

در برخى از رساله‌هاى توضيح المسائل، ذيل عنوان «مطهِّرات» آمده است:

مسأله 148: ده چيز نجاست را پاك مى‌كند و آنها را مطهّرات گويند:

اول: آب، دوم: زمين، سوم: آفتاب، چهارم: استحاله، پنجم: انتقال، ششم: اسلام، هفتم: تبعيت، هشتم: برطرف شده عين نجاست، نهم: استبراء حيوان نجاست خوار، دهم: غايب شدن مسلمان. و احكام اينها به طور تفصيل در مسائل آينده گفته مى‌شود.

سپس در مقام شمارش مطهّرات، 11 مطهر ذكر شده، نه ده تا، و غايب شدن مسلمان، مطهِّر يازدهم شمرده شده است. علت اين اختلاف آن است كه در مقام تفصيلِ اجمال سابق، مطهر ديگرى كه صاحب رساله مطهّر نمى‌دانند نيز مستقلاً، با شماره گذارى جديد، جزو مطهرات شمرده شده است. بدين شكل:

1. آب. . . 2. زمين 3. آفتاب 4. استحاله 5. كم شدن دو سوم آب انگور 6. انتقال 7. اسلام 8. تبعيت 9. برطرف شدن عين نجاست 10. استبراء حيوان نجاست خوار؛ 11. غايب شدن مسلمان.

و شماره پنجم در مقام اجمال آغاز بحث حذف شده، ولى در مقام تفصيل، بر اثرغفلت آن را حذف نكرده‌اند! درست مانند مثال قبل دربارۀ روزۀ قضاى ماه رمضان و به همان دليل.

در بسيارى از توضيح المسائل ها، ذيل عنوان «مطهّرات» آمده است: «. . .11. غايب شدن مسلمان» و ذيل اين عنوان چهار مسأله درج شده كه سه مسأله آن ربطى به عنوان؛ يعنى غايب شدن مسلمان ندارد. آن سه مسأله اينها است:

مسألۀ 222: اگر خود انسان يقين كند كه چيزى كه نجس بوده پاك شده است، يا دو عادل به پاك