33عمليه ذكر شود و وقت و فكر خواننده و نويسنده و امكانات چاپ و كاغذ و. . . را تلف كند، بدون اينكه ثمره‌اى بر آن مترتب باشد و به جاى آن بايد ده‌ها فرع فقهى مورد ابتلا را كه اثرى از آنها در رسائل عمليه نيست، درج كرد. به عنوان نمونه، براى مسائل قسم اول (غير محل ابتلا) به ذكر يك مورد اكتفا مى‌كنيم:
«. . . حتّى لو أُدخلت حشفة طفل رضيع فإنّهما يجنبان، و كذا لو أُدخلت ذكر ميّت أو أُدخل في ميّت، و الأحوط في وطء البهائم» .
«حتّي لو أُدخلت حشفة طفل رضيع فإنّهما يجنبان. . . و إذا أدخل الرجل بالخنثى و الخنثى بالأُنثى وجب الغسل على الخنثى دون الرجل و الأُنثى» . 1
در توضيح المسائل مراجع (ج 1، ص 243) 2آمده است:
«زنان سيده و غير سيده، هر دو بعد از تمام شدن پنجاه سال، يائسه مى‌شوند؛ يعنى اگر خونى ببينند، خون حيض نيست. مگر زنانى كه از قبيلۀ قريش محسوب مى‌شوند كه آنها بعد از تمام شدن شصت سال يائسه مى‌شوند.
واضح است كه اين مسأله تنافى صدر و ذيل دارد؛ يعنى در صدر مسأله آمده است: «زنان سيده. . . بعد از تمام شدن پنجاه سال يائسه مى‌شوند» و مفاد ذيل مسأله آن است كه «زنان قرشى - كه همۀ زنان سيده هم قرشى هستند - بعد از تمام شدن شصت سال يائسه مى‌شوند.» خلاصه، چون زنان سيده عموماً قرشى محسوب مى‌شوند، اين تهافت رخ داده است.
درست است كه در روايات بين زنان قريشى و غير قريشى در اين مسأله فرق گذاشته شده است، نه سيده و غير سيده، ولى چون همۀ زنان سيده، قريشى هستند، صدر و ذيل اين مسأله متنافى است.
تعبير و طرح دقيق و صحيح مسأله در رساله توضيح المسائل حضرت آيت الله شبيرى زنجانى (دامت بركاته) آمده است:
«زنهاى قرشيه پس از تمام شدن شصت سال يائسه مى‌شوند. . . و زنهايى كه قرشيه نيستند، بعد از تمام شدن پنجاه سال يائسه مى‌شوند. بايد توجه داشت كه زنهاى سيده يكى از اقسام زنهاى قرشيه مى‌باشند.»
در توضيح المسائل مراجع (ج 1، ص 859، مسأله 1635) آمده است:
«كسى كه مى‌خواهد قضاى روزۀ [ماه] رمضان را بگيرد، اگر بعد از اذان صبح بيدار شود و ببيند محتلم شده و بداند پيش از اذان محتلم شده است؛ چنانچه وقت قضاى روزه تنگ است، مثلاً پنج روز روزۀ قضاى [ماه] رمضان دارد و پنج روز نيز به [ماه] رمضان مانده است، بعد از [ماه] رمضان عوض آن را به جا آورد و اگر وقت قضاى روزه تنگ نيست، بايد روز ديگر روزه بگيرد و در هر صورت اين روز را لازم نيست روزه بگيرد.
دقّت در مسأله، آدمى را متوجه خلل آن مى‌كند، چون وقتى حكم هر دو صورت يكى است، تفصيل معنى ندارد و بايد گفت كه چه وقت قضاى روزه تنگ باشد، چه نباشد، بايد بعد از ماه رمضان قضاى روزه را بگيرد و اين تشقيق شقوق و تفصيل با فرض اتحاد حكم، وجهى ندارد.
علت اين موضوع آن است كه اصل عبارت مسأله در توضيح المسائل مرحوم آيت الله بروجردى جور ديگر و با اين تفصيل سازگار است و هنگام درج حاشيۀ صاحب اين فتوا در متن توضيح المسائل مرحوم بروجردى (اعلى الله