18در مباحثى كه گذشت، به اين نكتۀ متقن دست مى‌يازيم كه از ميان آراى مذكور، سه نظريه، از اتقان و قوّت مستند برخوردار است و آن سه نظريهاى است كه گزاردن طواف نيابى را براى شخصيكه از طواف در مطاف (صحن مسجد الحرام) معذور است، بهگونه اى لازم مى شمارد؛ يا به سبيل «فتوا به وجوب و كفايت آن» و يا به سبيل «وجوب احتياط در جمع بين طواف نيابى در مطاف و طواف مباشرىِ خودِ شخصِ معذور از طبقۀ فوقانى» و يا به سبيل «فتوا به وجوب طواف نيابى و وجوب احتياط به طواف مباشرى از طبقۀ بالا» .
وجه اتقان و قوت سه نظريۀ ياد شده، اين است كه صدق عنوان «طواف الكعبه» بر طواف از طبقه فوقانى يا معلوم العدم ويا لااقل مشكوك است. دليل تعبّدى همكه به سبيل حكومت، طواف مذكور را «طواف حول الكعبه» بشمارد در دست نيست؛ زيرا رواياتى كه قابل استناد بود؛ مانند مرسلۀ صدوق و روايت عبدالله بن سنان، مواجه با اشكالاتى بود كه ملاحظه شد. از اين رو صدق عرفى و تعبّدى عنوان «طواف حول الكعبه» ، بر طواف معذورين از طبقۀ فوقانىِ مسجدالحرام يا معلوم العدم است و يا لااقل مشكوك. اگر معلوم باشد عدم صدق آن، كه بى شك مقتضاى آن، همان فتواى به وجوب طواف نيابى از مطاف است، منتهى برخى از فقهاى عظام كه همين مبنا را معتقدند، همچون شيخنا الاستاد فقيه محقّق آيت‌الله العظمى وحيد خراسانى و مقام معظم رهبى - سلمهما الله تعالى - افزون بر وجوب طواف نيابى از مطاف، به سبيل احتياط واجب، طواف مباشرى خود شخص معذور از طبقۀ فوقانى مسجدالحرام را نيز لازم ميدانند، بعيد نيست راز اين احتياط وجوبى در كنار فتواى صريح به وجوب طواف نيابى، ملاحظه اهميت حج و خروج از احرام حج و عمره و نيز احتمال صدق مرسلۀ صدوق «أَسَاسُ الْبَيْتِ مِنَ الاَْرْضِ السَّابِعَةِ السُّفْلَي إِلَي الاَْرْضِ السَّابِعَةِ الْعُلْيَا» . باشد.
اما اگر صدق عنوان طواف حول الكعبه بر طواف معذور از طبقۀ فوقانى مسجد مشكوك باشد، بى شك نتيجهاش علم اجمالى به وجوب طواف نيابى در مطاف يا طواف مباشرى خود معذور از طبقۀ فوقانى مسجدالحرام است كه اين علم اجمالى قطعاً منجّز و مقتضى وجوب احتياط به جمع بين هر دو طواف است.
پى نوشتها
1. النهاية في مجرد الفقه و الفتاوى، ص239
2. المبسوط، ج1، ص358
3. جوامع الفقهيه، ص69
4. السرائر، ص573
5. شرائع الاسلام.
6. مناسك محشى، 217 مسأله 537
7. وسائل الشيعه، ج9، ص455، باب 47 از ابواب طواف، حديث1
8. همان، 456 باب 47 از ابواب طواف حديث 5
9. جواهر الكلام، ج19، ص298
10. مناسك محشى آخرين چاپ مسأله 668 و 293
11. همان.
12. همان.
13. مناسك محشى آخرين چاپ مسألۀ 294:668
14. مناسك چاپ جديد: ص309 مسأله 668
15. جواهر الكلام، ج 19، ص 298
16. حج: 29
17. المصباح المنير: 380 ماده طوف.
18. لسان العرب 205:4