9امتداد داشته است.

پس از زمان ابراهيم و اسماعيل عليهما السلام، در دورۀ جاهلى نيز حجّ خانه، با اختلاط به مراسم جاهلى امتداد داشت و مردمان از اطراف و اكناف جهان؛ به‌ويژه از جزيرةالعرب به زيارت و حجّ خانۀ خدا مى‌رفتند و حجاج بيگانه در آن ايام، احترام و اطعام مى‌شدند، هر چند در واقع حج دورۀ جاهلى با آميزه‌اى از بت پرستى همراه بوده است.

هشام كلبى در كتاب الأصنام خود اين مطلب را به زيبايى بيان مى‌كند كه:

«در ميان اهل جاهليت بازمانده‌هايى از رسوم عصر ابراهيم و اسماعيل عليهما السلام بر جاى بود كه از آن پيروى مى‌كردند؛ مانند تعظيم و طواف كعبه و حج و عمره و وقوف در عرفه و مزدلفه و قربانى شتران و تهليل و تلبيه در حج و عمره، البته با افزودن امورى كه از آن نبود.» ¹اسلام با برخوردى زيبا مواردى را كه پسنديده بود، پذيرفته و برخى از موارد را تصحيح كرده و مواردى را نيز نپذيرفته است. اكنون به بررسى مقام و موقعيت كعبه و بيت‌الحرام قبل از اسلام مى‌پردازيم، آنگاه مواردى از مسائل مربوط به حج را بررسى مى‌كنيم:

منافع دنيايى و آخرتى

حرم و كعبه از ديرباز مورد احترام ويژه بوده است و جاهليان حرمت خاصى براى آن قائل بودند. به اين نكته در خلال آياتى از قرآن مى‌توان پى برد. آنان به كعبه حرمت مى‌نهادند و از فوايد عظيم مادى، معنوى و اجتماعى حج بهره‌مند مى‌شدند؛ چنانكه آيات زير به اين مسأله اشاره دارد:

وَ إِذْ بَوَّأْنٰا لِإِبْرٰاهِيمَ مَكٰانَ الْبَيْتِ أَنْ لاٰ تُشْرِكْ بِي شَيْئاً وَ طَهِّرْ بَيْتِيَ لِلطّٰائِفِينَ وَ الْقٰائِمِينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُودِ * وَ أَذِّنْ فِي النّٰاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجٰالاً وَ عَلىٰ كُلِّ ضٰامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ * لِيَشْهَدُوا مَنٰافِعَ لَهُمْ وَ يَذْكُرُوا اسْمَ اللّٰهِ فِي أَيّٰامٍ مَعْلُومٰاتٍ عَلىٰ مٰا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ اْلأَنْعٰامِ فَكُلُوا مِنْهٰا وَ أَطْعِمُوا الْبٰائِسَ الْفَقِيرَ. ²