15قبول جامعه خوانده مى‌شود» .
«زيارت مشاهد روم از قرن سيزدهم به عنوان زيارت سرزمين مقدس، رواج يافت، هر چند به‌كلى موجب قطع زيارت سرزمين مقدس نشد و «روم» دومين شهر مهم پس از بيت‌المقدس به شمار مى‌رفت» .
اما آيين‌هاى هندى نظير بودايى و برهمايى، داراى مشاهد و معبدهاى فراوانند.
«بيش‌ترين اين مشاهد و مكان‌هاى مقدس در كنار رود «گنگ» مقدس قرار دارند.
جمعيت بسيار از مردم اين كشور، در اين مكان‌ها گرد هم مى‌آيند، تا در اين رود مقدس غسل كنند. برخى از اين مردم سالانه و يا چند بار در سال در آن‌جا گردهم مى‌آيند» . 1پديدۀ حج و زيارت از ديدگاه هر كدام از اين اديان و ديگر اديان، با توجه به موقعيتى كه در نظام كلى آن دين مشخص دارد، از ويژگى‌ها و علايم معينى برخوردار است. همچنين، اين پديده در هر يك از اديان ياد شده و در ميان امت‌ها و يا ملت‌هاى پيرو اين اديان، نقش‌هاى چندى را بازى مى‌كند كه سطح‌ها و قسمت‌هاى مختلف اجتماعى را كه ساختمان كلى اجتماعى را تشكيل مى‌دهد در بر مى‌گيرد.
حج در جامعۀ توحيدى
«و در ميان مردم براى [ اداى حج ] بانگ بر آور، تا [ زائران ] پياده و [ سوار ] بر هر شتر لاغرى كه از هر راه دورى مى‌آيند به سوى تو روى آورند» . 2منظومۀ سامان دهندۀ فقهى
انجام عمل حج، يك كار خود سرانه نيست كه شخص مسلمان با توجه به سليقه‌هاى شخصى‌اش و يا با تأثير پذيرى از فضاى حقوقى و قانونى كه روابط مختلف اجتماعى را در كشور متبوعش تنظيم مى‌كند هرگونه كه بخواهد آن را انجام دهد و يا آن را براساس راه و رسمى كه در ميان قبيله و يا طايفۀ او حاكم است به جاى آورد.
حج از يك سرى اصول و قواعد دقيق فقهى تبعيت مى‌كند كه از ديدگاه مسلمانان اين قواعد، همان شروط الهى و مكتبى است كه هيچ فرد، يا گروه و يا ملتى در هيچ يك از