14از طريق پيوند دادن آن با الگوى توحيدى، خدمت مى‌كند و باعث تصفيۀ عوامل نا به‌سامانى و ازهم‌پاشيدگى مى‌شود كه پيش از هر چيزِ ديگر به تجربه خاص جامعۀ اسلامى باز مى‌گردد. به رغم اين‌كه باور داريم كه وضعيت كنونى مسلمانان اساساً بر اثر روابط حاكم بين‌المللى به وجود آمده است، ليكن پروژۀ نهضت اسلامى خود را مسؤول مى‌داند كه در آن واحد، هم روياروى استعمار قرار گيرد و هم روياروى نابه‌سامانى‌هايى كه به تجربۀ تاريخى اسلامى بر مى‌گردد. چه، دست گذاشتن روى نقاط ضعف و انحراف، هيچ زيانى به اسلام نمى‌رساند بلكه مسلمانان را از بسيارى بت‌پرستى‌ها و انحرافات رها مى‌سازد كه با تجربۀ تاريخى و نخستين آنان همراه بود و برنامه‌هايى را به‌وجود آورد كه به طرح‌ها و برنامه‌هاى قدرت خارجى اجازۀ نفوذ داد و زمينۀ مناسب را براى تأسيس پايگاه‌هاى حكومت آن در درون جامعۀ اسلامى فراهم ساخت.
حج پديده‌اى جهانى
در هر يك از اديان، جايگاه‌هاى مقدسى وجود دارند كه پيروان اين دين بر طبق تقليدها و راه و رسم مشخص در مناسبت‌هاى مختلف به‌سوى اين جايگاه‌ها روى مى‌آورند. به عنوان نمونه اديان يهوديت و مسيحيت، بيت‌المقدس و آثار و مشاهد پيرامون آن را مركز اصيل معنوى خود مى‌دانند.
در «دائرة المعارف اليهوديه» 1چنين آمده است:
«حج بيت‌المقدس كه به نام زيارت ياد مى‌شد، در زمان فرا رسيدن سه عيد صورت مى‌گرفت: عيد حصاد، عيد فصح يهودى، و عيد مظال. حج بر تمامى يهوديان فرض بود البته به استثناى كودكانى كه هنوز به سنّ بلوغ نرسيده بودند و زنان و نابينايان. شريعت حضرت موسى بر حاجى و يا زائر واجب مى‌كرد كه با خودش هديه‌اى براى پروردگار ببرد. در بيت‌المقدس، مشاهد، بارگاه‌ها و جايگاه‌هايى هستند كه مردم از هر كشور و شهرى به سوى آن، بارِ سفر مى‌بندند» .
همچنين در دين مسيحيت، حج 2«نام سفرى است كه انسان به وسيلۀ اين سفر به زيارت مشاهد مقدس مى‌پردازد؛ نظير زيارت‌گاه سرور ما عيسى عليه السلام در فلسطين يا مراكز رهبران مقدس دينى در «روم» و يا مكان‌هاى مقدسى كه به نام زاهدان و شهيدان مورد