15
يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللّٰهِ. . . در زمان حال و آينده.»
نويسندۀ «اقصى البيان» هم همين گفته را تكرار كرده است؛ 1يعنى: «كفروا فى الماضى وهم الآن يصدّون» كه اشاره است به صدّ و صنع كفّار در سال حديبيّه، پيامبر صلى الله عليه و آله را.
دربارۀ «مسجد الحرام» كه در آيه هست: إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَيَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللّٰهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ، يعنى گفته‌اند: منظور مسجد الحرام است، به دليل آن كه ظاهر قرآن، بر اين معنى دلالت مى‌كند و بعضى هم عقيده دارند كه تمامِ حرم منظور نظر است؛ زيرا مشركان، پيامبر صلى الله عليه و آله را در سال حديبيّه، از حرَم منع كردند و پيامبر در خارج نزول كرد. 2آيۀ 25 سورۀ فتح هم، ناظر به همين معنى است: هُمْ الَّذِينَ كَفَرُوا وَصَدُّوكُمْ عَنْ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ . . . يعنى منظور تمام مكّه است و اين گفته را آيۀ 1 سورۀ الاسراء (اسرى) سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِنْ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى. . . تأييد مى‌كند؛ زيرا مى‌دانيم كه اسراء از مكّه بوده، چون پيامبر صلى الله عليه و آله، در خانۀ خديجه و يا خانۀ ام‌هانى و يا شعب بوده است. 3آيۀ 25 سورۀ فتح هم، ناظر به همين معنى است:
هُمْ الَّذِينَ كَفَرُوا وَصَدُّوكُمْ عَنْ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ . . . ، يعنى منظور تمام مكّه است و اين گفته را آيۀ 1 سورةالاسراء (اسرىٰ) سُبْحٰانَ الَّذي اَسْرىٰ بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرٰامِ إلى الْمَسْجِدِ الأقْصىٰ. . . تأييد مى‌كند؛ زيرا مى‌دانيم كه اِسراء از مكّه بوده، چون پيامبر صلى الله عليه و آله، در خانۀ خديجه و يا خانۀ امّ هانى و يا شِعب بوده است. 4در بحث از «. . . سواءً العاكِفُ فِيه وَ الْبادِ. . .» 5بعضى كلمۀ «سَواء» را مرفوع خوانده‌اند، بنابراين كه خبر مقدّم است؛ يعنى «العاكِفُ و البادى سَواءٌ» و بعضى هم منصوب خوانده‌اند، بنابراين كه مفعولِ دومِ فعل «جَعَل» باشد و يا حال باشد براى ضمير «جَعَلْنا» .
و در اين صورت «العاكف» هم رفعش به «سواء» خواهد بود؛ زيرا كه «سواء» مصدر است و عمل اسم فاعل را انجام مى‌دهد و به‌معناى «مستور» هم مى‌باشد. 6قرطبى كلمۀ «العاكف» را المقيم‌الملازم و كلمۀ «البادى» را اهل‌الباديه و من يقدم عليهم، معنى كرده و گفته است: 7«. . . فليس اهل مكّة أحقّ من النازح اليه» .