53
جهان دانش و ابر سخا و كان كرم
اما متون انشايى كه محمد بن هندوشاه نخجوانى در كتاب دستور الكاتب فى تعيين المراتب براى ما نگاه داشته، چندين فرمان با ارزش است كه متن آنها را نقل مى‌كنيم:
در فتح راه حج و فرستادن محمل
دو صورت مكتوب و جواب
صورت اول مكتوب
نوع اول
بر رأى صواب فرماى و فكر مشگل‌گشاى معروض مى‌گردد كه مهمتر شغلى كه پادشاهان دين‌دار و سلاطين شريعت شعار، متصدى آن گردند، تمشيت امور شرع و اسلام و اقامت فرايض و احكام است. چه، به نصّ «الدين و الملك توأمان» ، مبانىِ مملكت بى‌تمهيدِ قواعدِ دين و ملت استحكام نيابد و مهمات سلطنت بى‌سلوك شارع شريعت انتظام نپذيرد. و يكى از معظمات مصالح دين و كليات اوامر سيّد المرسلين - صلوات اللّٰه و سلامه عليه - اقامت «فريضۀ حج» است.
چه، در وقتى كه جبرئيل عليه السلام به حضور صحابه - رضوان‌اللّٰه عليهم اجمعين - از او پرسيد كه:
«ما الإسلام؟ قال: الإسلام اَنْ تشهَدَ أنْ لااله الااللّه وأنّ مُحَمّداً رسول اللّٰه و تُقيمَ الصّلوة و تُؤْتي الزّكاة و تصوم رمضان و تحجَّ البيْتَ اِنِ اسْتَطَعْتَ اِلَيْهِ سبيلاً» .
پس به حكم اين حديث، فرايض اسلام را عنوان كارنامۀ داستانها دانستن و فهرست روزانۀ دولت‌ها گردانيدن از وصاياى دين و قضاياى خِرَد باشد و پوشيده نماند كه سالهاست تا راه حج به واسطۀ تعرّض اعرابِ طريق كه بر خلاف طريق، قُطّاع على التحقيق‌اند، بر متوجّهان قبلۀ اقبال و كعبۀ فضل و افضال و مناخ ركب جمال و جلال حضرت ذى‌الجلال مشوّش و صفاى مشارب آن مكدّر و منغص مى‌باشد و اكثر طالبان بيت‌الحرام و زائران ركن و مقام، بدين واسطه از مطالب و مقاصد خود ممنوع و محرومند و فريضۀ حج كه يكى از اركان خمسۀ اسلام است، فوت شده و تدارك آن حال وظيفه تقلُّد ولاتِ امر و حماتِ بيضۀ دين و مُلْكَست.