44مجادله مى‌كردند و آنان نيز با اينها در جدال بودند. قرآن از اين كار نهى كرد و به پذيرش حكم الهى فراخواند. و از قاسم بن محمد نقل مى‌كند كه جدال ممنوع عبارت است از بحث و گفتگو در تعيين روزهاى حج، بدون اين كه به رؤيت هلال و ادلّۀ شرعى تكيه شود. و بالأخره جدال ممنوع، بنا به اين اقوال جدال در روزها، ماه‌ها، موقف حج و مقبوليت و عدم مقبوليت آن است. 1قرطبى نيز در تفسير خود به نقل شش قول پرداخته، نظير آنچه از تفسير رازى نقل شده است. علاوه بر اين، از قول ابن مسعود، ابن عباس و عطاء آورده است كه گفته‌اند:
«جدال، جرّوبحث با مسلمان است كه به خشمگين ساختن او و ناسزاگويى‌اش منتهى شود. قتاده جدال را به معناى دشنام دادن گرفته است» . 2بيضاوى جدال را به مراء و كشمكش با همسفران و خدمتگذاران تفسير كرده است. 3سيوطى و نحاس از قول ابن عباس و ابن مسعود و عطا و قتاده آورده‌اند: جدال آن است كه با دوست و همسفر خود جروبحث كنى تا او را به خشم آورى؛ «و الجدال ان تمارى صاحبك حتى تغضبه» . 4صابونى يكى از مفسّران‌معاصر اهل سنت همين معنا را در جدال لحاظ كرده و مى‌گويد: «المخاصمة و المجادلة مع الرفقاء و الخدم و غيرهم» ؛ 5«جدال، كشمكش و مجادله با دوستان همسفر و خدمه و ديگران است» .
سيوطى از ابن عباس و او از رسول خدا صلى الله عليه و آله آورده است كه: «و الجدال جدال الرّجل صاحبه» 6وى اختلاف در حج را نيز نقل كرده است. 7ابن عربى نيز جدال را به معناى جدال در زمان حج گرفته و به حديثى از پيامبر صلى الله عليه و آله استناد كرده است كه بر اختلافات جاهليت خط بطلان كشيده و ملاك اعمال حج را همان موازين اسلامى و سير ماه و ايام حج قرار داده و فرموده است: «فان الزمان قد استدار كهيئته يوم خلق السماوات و الأرض» 8براى تأييد اين نظريه مى‌توان صدر آيه را نيز قرينه گرفت: الحج أشهر معلومات. . . .
مفسّران شيعه نيز به تفاسير فوق و نظاير آن اشاره دارند در عين حالى‌كه تفسير اهل‌بيت عليهم السلام را در معناى جدال آورده‌اند كه بنابه فرمودۀ آنان: «جدال عبارت است از گفتن «لا واللّٰه» و «بلى واللّٰه» و در يكى از اين روايات از امام موسى بن جعفر عليه السلام «مفاخره» نيز اضافه شده است: «لا واللّٰه و