15بازگو كنندۀ اهميت و ارزش والاى نيّت است. اگرچه با چنان تفصيلى، نيت دربارۀ هر زائرى - كه احياناً آشنايى تفصيلى به محرمات و تروك ندارد - متمشى نيست؛ اما اصل نيت كه بايد توأم با تقرب به خدا و امتثال امر او صورت پذيرد از اهميت و ارزش بسيار بالايى برخوردار است.
قصد و نيت در هر عملى، روح و ملاك ارزش و اعتبار آن را تشكيل مى‌دهد؛ و از رهگذر كيفيّت نيت است كه اعمال آدمى سنجش و ارزيابى مى‌شود، و معيار پاداش و كيفر انسانها در روز قيامت (چنانكه در دنيا) صرفاً هرگونه عمل و كردارى نيست كه قصد و نيتى با آن همراه نباشد؛ بلكه پاداش نيك و «جزاى حُسْنىٰ» در تمام كردارها و نيز در اداى مراسم حج از آن كسانى است كه اعمال آنها با نيتى خالص و آهنگى ناب و راستين رنگ يافته و در تمام زواياى گوناگونِ كردارشان نفوذ كرده و جوهرۀ آن را به هم رسانَد.
اسلام به نفس عمل - منهاى نيت - هيچ ارزشى اعطا نمى‌كند؛ زيرا «از كوزه همان برون تراود كه در اوست» . نيت است كه پرده از روى اسرار درونى انسان بر مى‌دارد و آدمى خود را از عينك نيت خويش مى‌تواند شناسايى كند؛ و حتى شخصيتِ روحى خود را به ارزيابى گيرد. او نمى‌تواند فقط با محكِ اعمال خود - كه ممكن است احياناً با تكلّف و تصنع و صحنه‌سازى انجام گيرد - خود را بيابد و به سنجش خويش، دل خوش كند؛ به عبارت ديگر:
عملى مزورانه انجام گيرد و كردارى به ظاهر خوب و مشمول رضاى خدا و رسول به نظر رسد؛ امّا نيتِ انجام آن برخلاف ظاهرش موجب خشم خدا و رسول باشد. اين ناهمسانى ميان قصد و عمل و نيت و كردار، ارزش و اعتبار آن عمل را خنثى مى‌سازد، و اين صورت ظاهر زيبا و نيكو سمومى از افكار و نيات پليدى را با خود دارد كه سرانجام از بدبختى و هلاكِ فرد سربرمى‌آورد؛ چنانكه فى‌المثل رياكارانه به عملى كه ظاهراً محبوب و مورد پسند است دست يازد، نه تنها به پاداش نيك بارور نخواهد شد؛ بلكه اين عمل، كيفرآفرين نيز مى‌باشد.
از رسول خدا - صلى اللّٰه عليه وآله وسلم - روايت شده كه فرمود:
«اِنّما الأعمالُ بالنّيات، ولكلّ امرئٍ ما نوىٰ. . .» 1«ارزش اعمال آدمى صرفاً به نيات و اهدافى كه در مدّ نظر دارد منوط است، و عوايد اعمال وى به نيت او مربوط مى‌باشد.»
اگر اعمال آدمى با نيات فرومايه بياميزد، منجر به فرومايگى ارزش آن مى‌گردد؛ هرچند عمل او سترگ تلقى گردد. حتى نيت از چنان ارزش و اعتبارى برخوردار است كه بهتر