15
قطع المسافة. . . والمراد بالزاد قدر الكفاية من القوت والمشروب ذهاباً وعوداً.» 1
«شرايط وجوب حج پنج تا است: . . . سوّم زاد و راحله، و آن دو، شرط مى‌باشند در مورد كسى كه نياز به پيمودن راه دارد و مقصود از داشتن زاد و راحله، تأمين خوردنيها و آشاميدنى‌ها در رفت و برگشت است.»
11 - صاحب الجامع للشرائع (601-689) آورده است:
«فالمطلق حجة الاسلام وعمرته ووجوبهما على الفور وفى العمر مرّة واحدة على كلّ انسان حرّ بالغٍ كامل العقل صحيح واجد للزاد والراحلة والنفقة لذهابه ورجوعه. . .
راجع الى كفاية من مال أو صنعة أو حرفة.» 2
«حج مطلق عبارت است از حجة الاسلام و عمره آن و وجوب آن دو فورى است و در تمام عمر يكبار واجب است بر هر انسان آزاد بالغ عاقل سالم و داراى زاد و راحله و توشۀ رفت و برگشت و داشتن مال و يا هنر و يا شغلى كه در برگشت زندگى او را تأمين كند.»
12 - علامۀ حلى (647-726) در قواعد الاحكام نگاشته:
«البحث الثالث الاستطاعة والمراد بها الزاد والراحلة. . .» 3
«بحث سوم در استطاعت و مقصود از آن داشتن زاد و راحله است.»
13 - نظر شهيد اول (734-786) در اللمعة الدمشقيه چنين آمده:
«وشرط وجوبه البلوغ والعقل والحرّية والزاد والراحلة.» 4
«شرط وجوب حج عبارت است از بلوغ و عقل و آزادى و داشتن زاد و راحله.»
آنچه از مجموع اين تعريفها به دست مى‌آيد، عبارت است از:
1 - تمامى فقها افزون بر عقل، آزادى، بلوغ و باز بودن راه، داشتن آذوقه و هزينۀ رفت و برگشت سفر را به نحوى شرط كرده‌اند.
2 - برخى از فقيهان، علاوه بر زاد و راحله، «رجوع به كفايت» را نيز شرط كرده‌اند.
3 - آنچه در اختلاف فتوا، نقش اساسى دارد عبارت از اين مطلب است كه «آيا استطاعت شرط عقلى است يا شرط عرفى؟ و اين مطلب در كلمات فقها مورد بى‌توجهى قرار گرفته است كه درصدد برآمده‌ايم در اين مقاله به آن بپردازيم.
4 - گروهى از فقها، آذوقه و هزينۀ رفت و برگشت را در صورتى شرط قرار داده‌اند كه به آن نياز باشد و برخى ديگر، نياز را قيد نكرده‌اند و معتقدند نياز باشد يا نباشد، زاد و راحله شرط