16استطاعت است.

اين مطلب نيز اهميت بسيار دارد، گر چه در كلمات فقهاى پيشين اشارهاى بدان شده است و ما مى‌كوشيم در اين نوشته با تفصيل بيشترى، به نقد و بررسى آن بپردازيم.

نظرات و فتاواى فقيهان اهل سنت

1 - مذهب حنفى؛ استطاعت عبارت است از وجود زاد و راحله؛ يعنى امكانات مورد نياز در سفر؛ از قبيل نوشيدنيها، خوردنيها، پوشيدنيها، مسكن و وسيلۀ رفت و برگشت. ¹ميان عالمان فقهى و اصولى مذهب حنفيه اختلاف است كه: استطاعت شرط «ادا» است و يا شرط «وجوب.» فقهايشان بر اين باورند كه استطاعت شرط وجوب است و اصولى‌ها معتقدند: استطاعت شرط «ادا» است.

در حاشيۀ ابن عابدين آمده: سالم بودن بدن و امنيت راه، از شرايط ادا است. ²2 - مذهب مالكى؛ استطاعت، امكان رسيدن به مكه و محل انجام اعمال حج، بدون زحمت و مشقت است. ³فقهاى مذهب مالكى در اين كه «استطاعت سبب حج است و يا شرط حج» و اگر شرط حج باشد، شرط وجوب است و يا شرط صحت، هر يك به راهى رفته‌اند.

در كتاب مواهب الجليل مى‌نويسد: استطاعت سبب وجوب حج است ولى اهل مذهب؛ از جمله ابن بشير و ابن شاس و ابن حاجب و ابن عرضه استطاعت را شرط وجوب حج دانسته‌اند در پايان نتيجه‌گيرى مى‌كند كه در اين مسأله چند قول است:

الف - استطاعت سبب حج است. ب - استطاعت شرط وجوب حج است. اين دو نظر به هم نزديكند. ج - استطاعت شرط صحّت حج است، كه اين نظر ضعيفى است. ⁴3 - مذهب شافعى؛ بعد از آن كه استطاعت را تقسيم مى‌كند به: «استطاعت به غير» و «استطاعت به نفس» مى‌گويد: استطاعت به غير آن است كه شخص ديگرى از جانب فردى كه حج بر او واجب و مستقر شده ليكن توان انجام آن را ندارد، حج بجا آورد. ⁵و امّا استطاعت به نفس و مباشرتى هفت شرط دارد: 1 - داشتن زاد 2 - وجود راحله (هزينۀ رفت و برگشت سفر) 3 - امنيّت راه 4 - داشتن آب و علف مركب در مسير 5 - همراهى