25صورت كاملتر و محكمترى به دنيا رساندند. آن عقايد ايمانى و آراى سياسى و اخلاقى محكم، منشأ پديد آمدن اجتماعات محكم و پيوسته گرديد كه با رشته‌هاى ايمان و محبت، قلوب باهم پيوسته شد و از جهت رفت و آمد در مسجد و پهلوى هم در يك صف قرار گرفتن، فاصله‌ها و امتيازات ظاهرى از ميان رفت. اين حكمت و استحكام، در بناها و صنايع آنها نيز ظاهر شد كه مورد تعجب هوشمندان جهان امروز است، اين امواج علم و حكمت كه از خانۀ ابراهيم و ميان ذريۀ او و از غار حرا به كلمات «اقرأ» ، «علم» و «قلم» شروع شد طولى نكشيد كه هزارها مجامع خواندن و مدارس تعليم و تأليف، از سر حدات چين و بلخ و بخارا و ايران و عربستان و اسپانيا تا سر حدات اروپاى مركزى بر پا شد ولى در اروپا جز چند مدرسۀ محدود و چند با سواد انگشت‌شمار وجود نداشت و از علم و تمدن و بهداشت خبرى نبود.
دربارۀ چگونگى سير و تكامل علوم و تمدن اسلامى و نفوذ آن در اروپا و مبادى نهضت اروپا، مدارك و كتب زيادى از خودى و بيگانه نوشته شده. 1خلاصه آنچه در جهان امروز، از عقايد محكم و آراى صحيح و علوم و صنايع و اخلاق نيك و فضائل انسانى وجود دارد، منشأ اساسى و مبدأ تحقيقى آن، بعثت پيامبر اكرم است كه افكار را از جمود به حركت آورد و سرچشمه‌هاى ابتكار و نظر را باز نمود و ريشه‌هاى علوم صحيح را از منابع ايمان آبيارى كرد، و راستىِ پيامبران را ثابت داشت و پايۀ دعوت آنها را استوار ساخت و آغاز و انجام جهان و سرّ وجود انسان را آشكار نمود؛ تا اينجا در پرتو آيات قرآن حكيم، تا حدّى با اساس و بنيان و نتايج و مقاصد خانۀ خدا آشنا شديم و رموز و تركيب سنگ و گل و ساختمان آن را در شعاع آيات وحى، تجزيه و تحليل نموديم، اينك در نظر روشن‌بينان، اين خانه، قبۀ نورانى است كه اشعۀ هدايت خلق و ارادۀ حق از آن مى‌درخشد.
حديثى هم دربارۀ اساس و اسرار اين خانه ذكر مى‌نماييم آنگاه با توفيق خداوند باهم آمادۀ حركت مى‌شويم، خصوصيت حديث مورد نظر اين است كه خانۀ خدا را از دو نظرِ مختلف نشان مى‌دهد؛ نخست از نظر يك فرد ملحد مادى منحرف، آنگاه از نظر حق‌بين و چشم نافذ يك شخصيت بصير الهى و حكيم نفسانى.
در كافى و ديگر كتب معتبر به سلسله روايت خود از عيسى بن يونس نقل مى‌نمايد كه گويد: