37واقع است. و چون معدل‌النهار و دايرۀ استواى ارضى در يك سطح هستند و عرض بلد اقصر قوسى از دايرۀ نصف‌النهار است كه محصور ميان سمت رأس و معدل‌النهار يا محصور ميان قطب معدل‌النهار و دايرۀ افق است دواير نصف‌النهار را در كره‌هاى ارضى روى زمين فرض و ترسيم كرده‌اند كه محل توقف شخص و يا قاعدۀ شاخص به منزلۀ سمت رأس است؛ زيرا كه در محاذاة آن است.
قوس عرض بلند را به چندين طريق تحصيل مى‌كردند از آن جمله: به طريق ارتفاع شمس، هنگام وقوع آن به اول حمل و وصول آن به دايره نصف‌النهارِ بلدِ مفروض، چه مدار شمس در آن روز، مدار معدل‌النهار است و قوس ارتفاع شمس در آن هنگام وصول به نصف‌النهار قوس غايت ارتفاع شمس است كه مساوى با تمام عرض بلد است و چون از 90 طرح گردد باقى قوس عرض بلد خواهد بود.
و از آن جمله سهل‌تر از طريق مذكور، به طريق ارتفاع قطب معدل‌النهار است كه قوس ارتفاع مساوى با خود عرض بلد است. و به طريق ديگر كه در كتب مبسوطه مسطور است و ما به اكثر آن‌ها در كتاب «دروس معرفة الوقت و القبله» متعرض شده‌ايم.
طول بلد فاصله آن تا مبدأ طول است، خواه شرقى مبدأ طول باشد و خواه غربى آن. اغلب قدما مبدأ طول را از غايت نقطه غربى، يعنى از جزيرۀ «فرو» كه «هرو» نيز مى‌نامند و يكى از جزاير خالدات در اقيانوس اطلس در سواحل آفريقا است، مى‌گرفتند. طول غربى فرو از گرنويچ 18 درجه و 7 دقيقه و 5 ثانيه است و عرض شمالى آن 27 درجه و 45 دقيقه و 8 ثانيه مى‌باشد.
قدما در تعيين طول بلاد، بسيار در زحمت بودند، مثلاً از «انخساف قمر» طول بلاد را تحصيل مى‌كردند و از اين روى اشتباه كلّى در عمل روى مى‌آورد؛ لذا در طول بسيارى از بلاد اختلاف فاحش دارند؛ چنانكه ميان آنان و دانشمندان هيوى و جغرافيادانانِ جديد، در طول بسيارى از بلاد نيز خلاف است.
امروز تعيين طول بلاد به وسيلۀ تلگراف آسان است و در زمان قديم كه تلگراف نبود، در زحمت بودند.
رياضى‌دان رصدىِ بزرگ، مرحوم