9در انتهاى اين بخش لازم به يادآورى است كه آيين حج از مناظر و از سوى حوزه‌هاى گوناگون مورد بررسى قرار گرفته است. اما در ارزيابى مطالعۀ حاضر از اين مراسم مقدس، بيشتر شناخت تأثيرات مناسك و اسرار حج، مد نظر قرار گرفته است.
2. پيش از عزيمت به حج
از زبان امام صادق(ع) حكايت شده است كه فرمود:
«چون ارادۀ حج كردى... دنيا و راحت و خلق را وداع گوى و حقوقى كه از مردم به گردن دارى ادا كن... خوش معاشرت باش، اوقات فرايض خدا وسنن پيغامبرش و آنچه از ادب و تحمل و صبر و شكر و شفقت و سخا و ايثار زاد كه بر تو واجب است، در تمام اوقات رعايت كن، آنگاه به آب توبۀ خالصانه، گناهانت را بشوى و جامۀ صدق و صفا و خشوع در بر كن...» (مجلسى، ص46، 1404ق.).
از شرايط قبولى حج اين است كه مخارج حج از مال حرام نباشد. بديهى است در جوامعى كه وضيعت بسامانى دارند و تعهد، امنيت يا اعتماد اجتماعى آنان مناسب نيست و يا فرهنگ غالب و واقع در محيط آنان، فرديت خودخواهانه را ترويج مى‌دهد و ممكن است كنشگران اجتماعى حقوق ديگران را تضييع نمايند و اموال نامشروع را منبع درآمد خود قرار دهند و اموال آنها مخلوط به حرام باشد و... شخصى كه قصد حج مى‌كند و رحل سفر مى‌بندد، ابتدا بايد آموزش‌هاى الهى را فرا گرفته به تغيير شيوه و سبك زندگى ناصحيح خود همت گمارد و نگرش‌ها و عملكردهايش را بازبينى كند. اعضاى خانوادۀ خود را گرد آورده، با همۀ آنان خداحافظى كند. تنها به سفر نرود و براى خود رفيق راه يابد. وصيت كند و ديگران را به حقوق واجب و پرداخت ديون خويش آگاه سازد. برخورد خوب و اخلاق نيكو با ديگران داشته باشد و به همسفران خود، به‌ويژه كسانى كه ضعيف هستند، در صورت احتياج كمك كند (زارعى، ص 46، 1376).
اينجا است كه بسيارى از مردم، پيش از عزيمت، وجوهات شرعى، به‌ويژه خمس اموال خود را كه داراى تأثير مستقيم بر عدالت توزيعى در جامعه است، پرداخت مى‌كنند. همۀ اين آداب، در جهت تغيير و اصلاح زندگى جمعى و اتكا به ارزش‌ها و هنجارهاى مطلوب و مثبت است. از سوى ديگر رعايت مناسب اين آداب، حاجى را از ابتداى سفر، مهيّاى تغييرات شگرف و جدّى مى‌سازد.