17مكان‌هاى معنوى كه در مسجد الحرام است؛ مانند كعبه، حجر الأسود، ركن يمانى، مستجار، حِجر اسماعيل، چاه زمزم و مقام ابراهيم و نيز آنچه در باب اعمالى كه در مراحل گوناگون حج‌گزاردن به آن اشاره رفته است، هر يك آنچنان داراى عظمت، ويژگى و فوايد اين جهانى و آن جهانى هستند كه مسلمانان در طول تاريخ انگيزۀ فراوانى براى بهره گيرى از آن داشته‌اند. انجام اين مناسك يكسان و تقريباً متحد الشكل كه با اهداف و انگيزه‌ها و نگرش‌هاى مشترك از سوى مسلمين صورت مى‌گيرد، به انسجام بخشى آنان منتهى مى‌شود؛ زيرا خود را در مواردى كه گفته شد، برابر و يگانه ارزيابى مى‌كنند.
اينكه اين كنش‌ها از حيث جامعه‌شناختى، جمعى است و نه اجتماعى؛ تأثير آن را مضاعف مى‌كند؛ بدين معنى كه مناسك حج به‌گونه‌اى طراحى نشده است كه با مساعى يكديگر و زنجيروار انجام شود؛ به‌گونه‌اى كه اگر كسى حاضر به تقبل بخشى از آن نشود يا مسئوليت خود را به درستى انجام ندهد، فعاليت‌هاى ديگران را مخدوش و يا مختل سازد، بلكه همه عمدتاً بايد به‌صورت فردى به انجام اعمال بپردازند اما همه در يك زمان مشخص و به شكل يكسان، درست مانند يك مسابقه كه داراى مراحل مختلف فكرى و عملى است و همۀ شركت كنندگان ضمن اينكه نبايد دركار يكديگر خللى وارد سازند، مى‌بايست فعاليت‌هايى كه منتهى به موفقيت آن‌ها در آن مسابقه مى‌شود را به‌صورت فردى و صحيح در كنار ديگران به انجام برساند.
نقطه تفاوت كار گروهى در حج، با فريضۀ عبادى ديگر، مانند جهاد، در همين جاست. در موقعيت جنگ، تمام رزمندگان مى‌بايست با تقسيم وظايف و با تشريك مساعى كار را به انجام رسانند و در اين اثنا اگر فردى وظيفۀ خود را نادرست انجام دهد، به همه لطمه وارد مى‌سازد. بنابراين، سرنوشت هريك از افراد به‌صورت تك تك، به يكديگر وابسته است. در اينجا نوع ارتباط اعضا و عملكرد آن‌ها در گروه، شبيه دانه‌هاى تسبيح است كه هر دانه با وجود دانۀ ديگر، در كنار هم تشكيل يك مجموعه داده‌اند و با نبود هركدام يا جدا شدن پيوند رابط ميان خود، كل مجموعه داراى نقصان و يا حتى در مسير نابودى قرار مى‌گيرد.
اما در حج قضيه متفاوت است. آنجا هر يك از حجاج داراى تعيّن و تشخّص نبوده تا به شكل‌گيرى مجموعۀ كاملى منتهى شود، بلكه آنان در مى‌يابند كه همگى در عين تكثّر و تفاوت‌هاى فردى، در ابعاد انسانى داراى نيازها، انگيزش‌ها، احساسات، اهداف، اعمال و رفتار، مشترك بوده و اساساً متحد و يگانه‌اند. بنابراين، در حج مفهوم «امت واحده» بخوبى