16جامعه و شدت عمل مكانيسم تنظيم رفتار افراد صورت مى گيرد (برداشت از كوزر، 1380).
در بررسى نوع بيرونى كنترل، عمدتاً آن را شيوۀ نظارتى هزينه بر، غير كارآ و كم دوام ارزيابى مى‌كنند و مخاطرات متعددى كه اساس آن را تهديد مى‌كند، در بسيارى از موارد باعث متلاشى و سرنگون شدن آن و به دنبالش، به هم ريختگى سامان اجتماعى محيط مورد نظر مى‌شود.
دربارۀ كنترل درونى بايد اشاره كردكه نيل به چنين حالتى از نظارت، وابسته به عوامل و عناصر بسيارى است كه حصول آن شرايط نيز تضمين كنندۀ شيوع آن به همۀ اعضاى جامعه و نيز جاودانگى و بقاى آن نيست. اما نوع نظارتى كه در موسم حج حكم فرماست، از نوع متفاوت و البته برترى است. گرچه در طول اين مراسم ناظرانى از كشور ميزبان و يا مبدأ و حتى ساير حجاج نسبت به همديگر در ممانعت از به‌هم ريختگى نظم موجود و يا تعداد اندكى از مناسك و واجبات اعمال مى‌شود، اما هيچ نوع نظارتى نمى‌تواند كنترلى بر صحت مناسك صورت گرفته از سوى حاجيان اعمال نمايد. تنها ناظر واقعى خداوند است و اين نوع كنترل درونى در صورت نهادينه شدن در درون يك مسلمان، مى‌تواند پايدار، گسترده و بسيار قوى نمودار شود. اين نوع كنترل، وجودش بسته به نوع ارتباط فرد با ديگران و محيط پيرامونى نيست كه در صورت خدشه و اختلال در آن، كنترل نيز خود بخود از ميان برداشته شود، بلكه خداوندى كه در همه جا و در هر حال ناظر بر اعمال بشر بوده و در صورت تخطى انسان‌ها خود را توبه پذير معرفى مى‌كند، تداوم نظارت خويش را نيز نمايش مى‌دهد.
زائرانى كه از سراسر دنيا به منظور انجام فرايض دينى، رنج سفر را مى‌پذيرند و با شرايط و تربيت ويژۀ حج مأنوس مى‌شوند، تلاش مى‌كنند براى قبولى حج خود، تكاليف مورد انتظار را به درستى انجام دهند و آموزش‌هايى كه تاكنون دريافت كرده‌اند را در عمل تمرين و ممارست نمايند. تاثيرى كه انسان پس از گذراندن اين سختى‌ها دريافت مى‌دارد، استقرار آرامش و روحيۀ منعطف و پذيرا در وجدان مى‌باشد.
«بيت عتيق» كه از اسامى كعبه است، داراى معناى «قديمى» نيز مى‌باشد و با دقت در اين معنا، روشن مى‌شود كه به نوعى بيانگر مفهوم «امت واحده» است. هدف پروردگار اين است كه همۀ بندگان و امت‌هاى اسلامى را در حكم امت واحده و به مثابه اعضاى يك خانواده يا اجزاى يك ساختمان كه به هم مرتبط بوده و يكديگر را نگاه مى‌دارند، معرفى نمايد (رستگارى جويبارى، ص 37، 1377ش.).