40

شهرت عملى روايت محمد بن مسلم

آيا با عمل اصحاب، ضعف سند منجبر خواهد شد؟

در نگاه برخى از علما، قاعدۀ «جبران ضعف سند به عمل اصحاب» ، از معتبرترين قواعد است. مرحوم آيت الله شاهرودى، ¹آيت الله داماد ²و برخى ديگر از بزرگان، در اين مسأله، به همين قاعده تمسك جستهاند.

نقد و بررسى: عمل اصحاب و مشهور فقها به اين روايت (كه بتواند مؤيد باشد) ، قابل خدشه است؛ زيرا ضعف سند هنگامى جبران مى‌شود كه قدماى از فقها - كه نظر آنها برگرفته از ائمه: است - به روايت عمل كرده باشند. ليكن در ارتباط با مدلول اين روايت بايد گفت تا زمان شيخ طوسى \ اين مسأله در كتب فقهى عنوان نشده است.

شيخ مفيد در بحث «طواف» كتاب المقنعه، ابن ابى عقيل، جعفى، رضى، ابن حمزه، مفيد ثانى (فرزند شيخ طوسى) ، سيد مرتضى، سلار، ابى صلاح و بسيارى از فقها، اصلاً به اين مسأله نپرداختهاند و نيز بعد از شيخ، تا زمان قاضى ابن براج (متوفاى 481) ، به آن پرداخته نشده است. ³شيخ صدوق در كتاب «من لا يحضره الفقيه» روايت حلبى را كه دلالت دارد بر جواز طواف حتى پشت مقام ابراهيم، نقل كرده است.

بنابراين، در اينجا «شهرت فتوايى بين قدما» ثابت نيست، چه رسد به اينكه كسى شهرت عملى به اين روايت در نزد قدما را ادعا كند؛ زيرا به فرض شهرت فتوايى قدما در مسأله، اين احتمال وجود داشت كه مستند قدما در مسأله، روايت مورد بحث نبوده و به علل ديگر؛ از جمله احتياط باشد. مضافاً اينكه بعضى از علما؛ مانند مرحوم آيت‌الله خويى، ⁴اساساً عمل مشهور را جابر ضعف سند نمى‌دانند.

دلالت روايت محمد بن مسلم

اكنون قابل ذكر است كه از سؤال محمدبن مسلم از امام (ع) به دست مى‌آيد كه به نظر وى، طواف داراى محدودهاى بوده و براى همين، از امام (ع) ميپرسد كه آن حد،