135. استظلال در ابواب ديگر

در دو باب ديگر فقه، از استظلال سخن به ميان آمده است؛ مانند:

الف) اعتكاف

شخص معتكف بايد دست‌كم سه روز در مسجد اعتكاف كند و از آن خارج نشود، جز به‌خاطر ضرورت. حرمت راه رفتن زير سايه يا مثلاً گرفتن چتر و غير آن بالاى سر، مورد اختلاف بين فقها است. در روايات اثرى از اين حكم نيست و آقايان بيشتر به‌خاطر ادعاى اجماع سيد مرتضى اين فتوا را داده‌اند ¹كه فرمود: «از مواردى كه گمان مى رود از احكام خاصّ اماميه باشد، اين است كه معتكف وقتى از مسجد خارج مى‌شود، نبايد به‌وسيلۀ سقف يا غير آن، استظلال كند تا بازگردد؛ دليل ما اجماع و راه احتياط است.»

ب) مساجد و سقف داشتن آن‌ها

در صدر اسلام، مساجدى كه ساخته مى‌شد، بدون سقف بود. بعد از اين‌كه مسجد النبى بنا گرديد، پيامبر خدا (ص) اكراه داشتند كه مسجد داراى سقف باشد. ²فقها نيز به اين مسأله فتوا داده‌اند؛ مثلاً صاحب جواهر مى‌گويد: «مستحب است مسجد بدون سقف باشد، در حالى‌كه تأسى كنيم به فعل پيامبر (ص) ، تأييد اين حكم رواياتى است كه دلالت دارند يكى از اسباب قبول نماز و دعا، نبود حائل ميان نمازگزار و آسمان است.» ³

فصل دوم: نظرات فقها

حرمت استظلال، مسأله‌اى اتفاقى است ⁴و همۀ فقها، جز ابن جنيد، قائل به تحريم شده‌اند، اما استظلال در شب مورد اختلاف است و واقعيت اين است كه تا پنجاه - شصت سال قبل، استظلال در شب به صورت كاربردى مطرح نبوده، گرچه برخى از علما در اين رابطه نظريه داده‌اند، ولى از زمانى كه مردم با اتومبيل به سفر حج مشرف شدند، اين مسأله هم به شكل جدى مطرح شد. فقها با نگاه دوباره به ادلۀ حرمت استظلال، در پى راه حلى بودند و سه دسته شدند كه در اينجا به‌خاطر اختصار، فقط اسامى ايشان را آورده‌ايم:

الف) بر همان عقيده ماندند و قائل‌اند: هركس، حتى در شب هم استظلال كند و سوار