16
توسعۀ مسعى
(گسترش جديد در محل سعى ميان صفا و مروه)
با حمد و ستايش خداوند و درود و سلام بر سرور كائنات، پيامبر رحمت، حضرت محمد مصطفى و آل و اصحابش.
در سالهاى اخير، تعداد زائران و حجاج بيت الله الحرام از رقم دو ميليون گذشته و انتظار مىرود در آينده اين آمار به نزديك 10 ميليون هم برسد. علت اين افزايش، از يكسو رشد جمعيت مسلمان در تمام كشورهاى اسلامى و اشتياق بسيارى از آنان به انجام مناسك حج، به عنوان ركن پنجم از اركان اسلام مىباشد.
چه بسا نعمت امنيت و آرامش، افزايش خدمات رفاهى در عربستان، نسبت به حجاج - كه در گذشته وجود نداشته- و توجه خاص در سطح حكومت و مردم به اين امر، در اين رويكرد و ايجاد رغبت بيشتر مؤثر بوده است. افزون بر آنكه امروزه هزينههاى سفر حج با كمترين نرخ، در دسترس بسيارى قرار گرفته است.1
اين وضعيت ايجاب مىكند مسؤولان عربستان در پى ايجاد راه حلهاى شرعى براى توسعۀ مشاعر و محلهاى انجام مناسك حج، كه محروميت مكانى و زمانى دارند، برآيند تا گنجايش اين تعداد عظيم از حجاج و زائران را داشته باشد و بتواند پاسخ نيازها و مشكلات آنها را بدهد.
از جملۀ اين مشاعر، كه سخت دچار تنگنا و ضيق مكان گرديده، مشعر مسعى با دورهاى متعدد آن است. به خصوص با توجه به اينكه اجراى طرح توسعه و تحول در محل رمى جمرات، بعد از حجّ سال 1426ه-. ق. آغاز گرديد و روشن است كه (با تسهيل رمى جمرات) انبوه حجاج با تعداد كثير، پس از انجام رمى، يكباره همگى راهى مسجدالحرام ميشوند تا اعمال طواف و سعى خود را به جا آورند و از احرام خارج شوند.
از اينرو مطالعه و نگاه علمى منطبق بر ديدگاه شرعى و مبتنى بر قواعد عرفى و براساس رعايت مصالح و دفع مفاسد، اين موضوع بسيار اهميت يافته است.
نظريۀ فقهى و دينى، براساس شريعت اسلامى در موضوع توسعۀ مشعر مسعى و حكم به جواز يا عدم جواز آن، متوقف بر شناخت عناصر زير است:
1. تعريف دقيق مفهوم صفا و مروه و مراد از آن دو.
2. بررسى محيط طبيعى و جغرافيايى منطقۀ صفا و مروه و تغييراتى كه در گذشته در آنها به وجود آمده است.
3. شناخت تحوّلات تاريخى كه مشعر در طول تاريخ با آن روبه رو بوده است.
4. بررسى مستندات و متون فقهى در خصوص حدود مسعى و آنچه بايد در اداى عمل واجب سعى انجام گيرد.
در پرتو شناخت اين عناصر، مىتوان به حكم شرعى درست در مورد جواز توسعۀ مسعى از جهت عرضى يا عدم جواز آن، بر حسب نتايج بحث استدلالى دست يافت.
عنصر اول: تعريف و تبيين معناى صفا و مروه
ابتدا ببينيم مراد از دو واژۀ «صفا» و «مروه» در سياق آيۀ شريفه و احاديث نبوى در مورد شعيرۀ سعى در حج و عمره چيست؟ (شعير مفرد شعائر، به معناى علامت و نشانه است) . اما در قرآن كريم، در سوره بقره، آيه 158 مىخوانيم:
إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِما وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَيْراً فَإِنَّ اللهَ شاكِرٌ عَليمٌ
.
«براستى كه صفا و مروه از شعائر و نشانههاى خداوند است. پس هر كس براى حج يا عمره به زيارت خانۀ خدا رود، مىتواند (بر او روا باشد) كه بر آن دو بگردد، (يا ميان صفا و مروه سعى كند) زيرا خداوند نسبت به هر آنكس كه. . .»
قرطبى در تفسير خود، در خصوص صفا و مروه ميگويد: واژۀ «صفا» در لغت عرب به معناى سنگ صاف است و در اين آيه منظور كوه صفا در مكه است كه معروف و شناخته شده مىباشد؛ مانند «مروه» كه آنهم نام كوهى معروف است.2