12بايد در طبقۀ دوم يا پشت بام مسجدالحرام طواف داده شوند، اكنون پرسشى كه پيش ميآيد اين است كه: آيا چنين طوافى كفايت ميكند يا نه؟ وظيفۀ آنان چيست؟
مراجع معظم - ايّدهم الله - به اين استفتا و پرسش پاسخهاى مختلف دادهاند كه به هفت مورد ميرسد:
1. فتوا به كفايت طواف معذور در طبقۀ فوقانى:
آية الله بهجت: «در صورت عدم امكان، با رعايتِ الأقرب فالأقرب كفايت مى‌كند.»10
آية الله مكارم: «در اين گونه موارد كه راهى جز اين نيست طواف در طبقه بالا كفايت مى‌كند.»11
2. فتوا به عدم كفايت معذور در طبقۀ فوقانى و وجوب طواف نيابى در صحن مسجد، جز در صورت عدم تمكّن از آن:
آية الله شبيرى زنجانى: «در مورد سؤال، اگر ممكن باشد كسى فرد ناتوان را بر دوش حمل كند، طواف در محدودۀ بين مقام ابراهيم و كعبه لازم است و در غير اين صورت بايد نايب بگيرند تا در محدوده طواف كند و بنابر احتياط مستحب نيز خود شخص در طبقۀ دوم طواف داده شود و چنانچه نيابت نيز ممكن نباشد، طواف دادن شخص در طبقۀ دوم كفايت ميكند.»12
3. فتوا به وجوب طواف نيابى در صحن مسجد و احتياط واجب به طواف معذور از طبقۀ فوقانى:
آية الله وحيد خراسانى: «در مفروض سؤال بايد نايب بگيرد كه در صحن مسجد الحرام طواف نمايد و در صورتى كه متمكن مى باشد و بر او حرجى نيست، احتياط واجب آن است كه خودش هم از طبقه دوم طواف نمايد.»
آية الله خامنهاى: «طواف بايد دور كعبۀ معظمه و لو در فضاى ما بين زمين تا محاذى پشت بام كعبه باشد و كف طبقۀ دوم مسجد الحرام اگر به قدر قامت طواف كننده پايينتر از نقطۀ محاذى پشت بام كعبه نباشد، طواف از طبقۀ دوم صحيح و مجزى نيست و كسانى كه نميتوانند در صحن مسجد الحرام، و لو به وسيلۀ حمل توسط شخص ديگر، طواف كنند و وظيفهشان نايب گرفتن در طواف است و احوط آن است كه خودش هم در همان طبقۀ دوم طواف نمايد.»
ناگفته نماند كه احتياط مذكور در ذيل اين پاسخ (و احوط آن است) گر چه صريح در احتياط واجب نيست و با نظر به اينكه مسبوق به فتوا است، ممكن است از آن، احتياط مستحب شود برداشت و استفاده شود، ليكن به استناد تفسير مسؤول دفتر استفتائات معظم له، مقصود از آن احتياط واجب است.
4. احتياط واجب به جمع ميان طواف معذور از طبقۀ فوقانى و نايب او در صحن مسجد:
آية الله تبريزى: «احتياط واجب آن است كه آنها را از طبقۀ دوم طواف دهند و نايب هم برايشان بگيرند.»13
5. فتوا به وجوب طواف نيابى در صحن مسجد و كفايت آن:
آية الله صافى: در فتواى اخير خود بر همين نظر است «در فرض مذكور اگر طواف در طبقه دوم بالاتر از كعبه باشد نايب بگيرند تا براى آنان در صحن مسجدالحرام طواف نمايد خودشان لازم نيست كه از طبقه دوم طواف نمايند» .14
آية الله سيستانى: «چنانچه احراز شود كه طبقۀ دوم بالاتر از كعبه است، طواف از بالا كفايت نميكند و بايد براى طواف از پايين نايب بگيرند و لازم نيست احتياط كنند و چنانچه مطلب مشكوك باشد، بايد احتياطاً بين طواف از بالا و نايب گرفتن از پايين جمع نمايند.»
6. آية الله فاضل: «در فرض سؤال چنانچه كعبه مقدسه از طبقه دوم پايين تر نباشد، احتياط واجب آن است كه علاوه بر اين كه در طبقۀ دوم طواف داده مى شود استنابه هم بنمايند.»
نكتۀ قابل توجه اينكه گرچه در ضمن فتاواى مذكور اشارهاى به چگونگى نماز طوافِ شخصِ معذور نشده ولى بيشك نماز طواف را (چه در طواف مباشرى و چه نيابى) بايد خود شخص معذور حتى الامكان، خلف مقام ابراهيم (ع) در صحن مسجد انجام دهد و انجام آن در طبقۀ فوقانى، توسط خود او، يا در خلفِ مقام توسطِ نايب او مجزى نيست مگر اينكه خود او متمكّن نباشد.
مبانى فتاواى مذكور
پيش از طرح مبانى و مستندات فتاواى مذكور، توجّه به اين نكته ضرورى است كه اختلاف فتاوا در اين مسأله، ريشه در يك بحث صغروى دارد و آن اينكه آيا بر طوافِ از طبقۀ فوقانىِ مسجد الحرام، به سبيل حقيقت و دور از هرگونه مسامحه، عنوانِ «طواف الكعبه» عرفاً يا تعبداً بهگونۀ حكومت موسّعى صدق ميكند يا نه؟