19است از آنِ خدا، در عهدۀ مردم» .

در آغاز گفته شده وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ ، از اين سخن چنين استنباط مى‌كنيم كه حج بايد فقط براى خدا باشد و نه چيز و يا كسى ديگر. بى‌مناسبت نيست كه بدانيم مطلب به‌طور عموم عَلَى النَّاسِ و به صورت جملۀ اسميه بيان شده و سپس بدان تخصيص داده شده است؛ مَنِ اسْتَطاعَ و اين خود دليلى است بر وجوب حج؛ زيرا تفصيل بعد از اجمال است؛ يعنى ابهامى است كه بعد تبيين شده، يعنى جمله در آغاز به صورتِ مُجمل و سپس به تفصيل آمده است و تمام اين‌ها براى مزيد تحقيق و تقرير است. با توجه به اين‌كه به قول فاضل ¹مقداد از جملۀ پايانى آيۀ وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِىٌّ عَنِ الْعالَمِينَ چنين استنباط مى‌شود كه خداى بزرگ، ترك حج را از اعظم كبائر شمرده است و در رديف كُفر؛ يعنى از ترك حج به كفر تعبير شده كه چيزى هم بدتر از آن نيست.

به عبارت ديگر در پايان آيه، به جاى اين‌كه مثلاً گفته شود: «مَنْ لَم يَحجّ. . .» براى تأكيد بيشتر در حج و براى اثباتِ وجوب حج، براى مستطيعى كه حج نگزارد، گفته شده است: وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِىٌّ عَنِ الْعالَمِينَ .

هركس وجوب حج را انكار كند و بدان كافر باشد، «فإنّ الله غنىٌّ عنه وعن حِجِّهِ وَعَمَلِهِ وَعَن جميع خَلْقِهِ» . ²خلاصه اين‌كه، عبارت مطلقِ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ را جملۀ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً مقيّد مى‌كند و به قول ابوالبركات ابن