11
ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِن كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ. 1
«و چون براى ابراهيم جاى خانه را معين كرديم، [بدو گفتيم] چيزى را با من شريك مگردان و خانه‌ام را براى طواف‌كنندگان و قيام‌كنندگان و ركوع‌كنندگان [و] سجده كنندگان پاكيزه دار * و در ميان مردم براى [اداى] حج، بانگ برآور تا [زائران] پياده و [سوار] بر هر شتر لاغرى كه از هر راه دورى مى‌آيند، به سوى تو روى آورند.»
در پايان سورۀ حج نيز، مؤمنان را به جهاد راستين فرا مى‌خواند و دشوارى را از آنان نفى مى‌كند و اين را از ويژگى‌هاى آيين پدرشان ابراهيم (ع) مى‌شمارد و به مسلمانان يادآور مى‌شود كه آنان، با توجه به جايگاهى كه در تمدّن بشرى دارند، گواه بر مردمان هستند و پيامبر اعظم (ص) نيز بر آنان گواه و شاهد خواهد بود و بدين ترتيب پيوندى مثال‌زدنى ميان انبيا (عليهم السلام) - به ويژه ابراهيم (ع) - با امت اسلامى برقرار مى‌كند؛ آنجا كه مى‌فرمايد:
وَجَاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ هُوَ اجْتَبَاكُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِّلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمينَ مِن قَبْلُ وَفِي هَذَا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيدًا عَلَيْكُمْ وَتَكُونُوا شُهَدَاء عَلَي النَّاسِ فَأَقِيمُوا الصَّلاَةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلاَكُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلَي وَنِعْمَ النَّصِيرُ. 2
«و در راه خدا؛ چنانكه حقّ جهاد [در راه] اوست، جهاد كنيد. اوست كه شما را [براى خود] برگزيد و در دين، بر شما سختى قرار نداد. آيين پدرتان ابراهيم [نيز چنين بوده است]. او بود كه پيشتر شما را مسلمان ناميد و در اين [قرآن نيز همين مطلب آمده است] تا اين پيامبر بر شما گواه باشد و شما بر مردم گواه باشيد. پس نماز را به پا داريد و زكات دهيد و به پناه خدا رويد. او مولاى شماست؛ چه نيكو مولايى و چه نيكو ياورى!»
و از آنجا كه پيامبر اعظم (ص) ، آخرين و برترين پيامبران است، بهترين نماينده و نمونۀ آنان نيز به شمار مى‌آيد و با توجه به اين كه يكى از ابعاد و آموزه‌هاى حج، يادآورى شخصيت والاى آن حضرت و آثار به جامانده از ايشان و دعوت بزرگ