42
سه - فروتنى و تواضع
خاكسارى و خشوع و خضوع در محضر خداى بلند مرتبه و تواضع و فروتنى واقعى و خالصانه، يكى از حكمت‌ها و اهداف نوارنى حج است و حتّى مى‌توان گفت كه جوهرۀ حج و حكمت مهمّ آن، افتادگى و فرودستى و اظهار ندارى و بيچارگى است.
حج‌گزار در حريم وارستگى، سر مى‌نهد و دل مى‌بازد و خاضعانه بر درگاه دوست پيشانى مى‌سايد و خاشعانه شيوۀ شيدايى پيش مى‌گيرد.
هركه را دعوى عشق است، پى يار آيد
(الهى قمشه‌اى)
امام على عليه السلام در بارۀ اين فلسفۀ نورانى مى‌فرمايد:
«و فرض عليكم حجّ بيته الحرام. و جعله سبحانه علامةً لتواضعهم لعظمته و اذعانهم لعزّته» . 1
«و بر شما واجب كرد حج خانۀ خود را. . . و آن را نشانۀ فروتنى مردم در (پيشگاه) عظمتش و تسليم وپذيرش آنان نسبت به عزّت و بزرگى‌اش قرار داد.»
امام رضا عليه السلام نيز مى‌فرمايد:
«انّ علّة الحجّ الوفادة الى اللّٰه. . . و ما فيه من الخضوع و الاستكانة والذّل» . 2
«. . . حج (باعث به وجود آمدن) خضوع، استكانت و ذلّت مى‌شود.»
عالم ربّانى، ملاّ مهدى نراقى در اين باره مى‌نويسد:
«خداى تعالى آن (بيت عتيق) را با نسبت دادن به خود شرف بخشيد و براى عبادت بندگان خود بر پا داشت و اطراف آن را حرم خود ساخت و با تحريم شكار و كندن درخت آن، بر حرمت خانۀ خود تأكيد فرمود و آن را بمانند پايتخت پادشاهان مقرّر داشت تا زيارت كنندگان از راه‌هاى دور، ژوليده مو و غبار آلود، قصد آن كنند و براى صاحب خانه تواضع و فروتنى كنند و به درگاه