43جلال و عزّت و عظمت او تضرّع و زارى نمايند؛ با اعترافشان به اينكه او منزّه است از اينكه خانه‌اى وى را در برگيرد يا در شهرى جاى گيرد.» 1
امام راحل قدس سره نيز در بحث‌هاى خود، به اين مطلب اشاره فرموده كه خودخواهى، تكبّر و خودبينى، با روح حج (خدا خواهى و توحيد) در تضاد است و شخص بايد اين صفات رذيله را كنار بگذارد:
«حجاج مواظب باشند كه رضاى غير خداوند را در اعمال خود، شركت ندهند و جهات معنوى حج بسيار است و مهم آن است كه حاجى بداند كه كجا مى‌رود. . .
بداند كه هر خود خواهى و خود بينى، با خدا خواهى مخالف است و با هجرت الى‌اللّٰه مباين و موجب نقص حج است.» 2
عارف والا مقام، ملكىِ تبريزى نيز در سفارش‌هاى خود به حج‌گزاران، آنان را چنين با فلسفۀ حج آشنا مى‌كند:
«بايد با جسم و جان متواضع بوده و همانگونه كه در روايات آمده‌است، يكى از كفش‌هايش را به دستش بگيرد. هر قدر مى‌تواند بايد در اظهار خشوع و خوارى جدّيت به خرج دهد. . .» 3
چهار - تقويت معنويت
يكى از ابعاد عرفانى حج، روحانيت و معنويت ويژۀ آن است. اعمال و مناسك حج - مانند طواف، سعى، نماز، بيتوته، رمى و قربانى - داراى معنويت و صفاى ويژه‌اى است و اين بر روح و روان انسان تأثيرات مثبت و شگرفى دارد؛ چنانكه اماكن مقدّس و پاك سرزمين وحى نيز اثرات زيادى دارد و خانۀ مطهّر خدا و عرفات و مشعر و. . . هريك در پاكسازى درون و تقويت روحانيت انسان، نقش مهمى ايفا مى‌كند. حضور در حج و آشنايى عميق با فلسفۀ آن، باعث مى‌شود كه دين و ايمان انسان به رشد و بالندگى برسد و باطن و درون او صفا و نورانيت كسب كند.
مولاى عارفان حضرت على عليه السلام مى‌فرمود: «والحج تقويةً للدّين» ؛ 4« (خداوند) حج را وسيلۀ تقويت دين قرار داد.»