23
حلق يا تقصير
حلق عبارت است از تراشيدن سر در منا و تقصير كوتاه كردن موى سر است كه بعد از قربانى در منا انجام مى‌پذيرد. محيى‌الدين در كتاب «فتوحات» حلق و تقصير را قبل از ذبح (قربانى) عنوان كرد. لذا ما نيز به ترتيب ذكر او در اين مقاله بيان كرديم.
توجيه عرفان محيى‌الدين در مورد تقصير شَعرْ (كوتاه كردن مو) اين است كه تقصير شَعر موجب تكثير و ازدياد شعور مى‌شود. از اين‌رو، حلق (تراشيدن) بهتر از تقصير است. 1حاجى با سبك كردن برون سر از زوايد، از خدا مى‌خواهد كه درون سر را نيز از زوايد خالى كرده و از علم و معرفت پُر گرداند. مو، سَتر و پوشش سر است و انسان با تراشيدن آن، پوشش و حجاب را از برون سرش برطرف مى‌كند تا خداوند نيز حجاب معنوى را از درون او؛ يعنى عقل او دور نمايد.
قربانى (ذبح)
قربانى دومين عمل در منا است كه عبارت است از ذبح گاو يا گوسفند و يا شتر. ذبح شتر بهتر از گاو و ذبح گاو بهتر از گوسفند است.
سنت شدن اين عمل در ايام حج، به جهت فداكارى و گذشتى است كه حضرت ابراهيم و اسماعيل عليهما السلام از خود نشان دادند و همۀ هستى خويش را در طبق اخلاص گذاشتند و آن زمانى بود كه حضرت ابراهيم در خواب ديد فرزند خود را به دست خود در راه خداوند ذبح مى‌كند. ذبحِ تنها فرزند دلبندى كه در سنين كهولت بدان رسيده است، آن‌هم به دست خود! امتحانى بس عظيم و توانفرسايى است. تصوّر چنين صحنه‌اى براى ما مشكل است تا چه رسد به تصديق انجام دادن چنين كار دشوار!
حضرت ابراهيم وقتى چنين خوابى مى‌بيند، بى‌درنگ به انجام آن مى‌پردازد. در حالى‌كه در اين‌گونه امور، انسان‌ها راه توجيه را باز كرده و به شيوه‌هاى گوناگون به توجيه مسأله پرداخته و از انجام آن شانه خالى مى‌كنند؛ مانند اين توجيهات كه: خواب است، با صدقه دادن قابل حلّ است، شايد منظور قربانى كردن گاو و گوسفند است و. . . !
اما حضرت ابراهيم بى‌درنگ خطاب به فرزندش مى‌گويد: إِنِّي أَرىٰ فِي الْمَنٰامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانْظُرْ مٰا ذٰا تَرىٰ. . . ؛ «من در خواب ديدم كه تو را ذبح مى‌كنم. نظر توچيست؟» حضرت اسماعيل بى درنگ جواب مى‌دهد كه: . . . يٰا أَبَتِ افْعَلْ مٰا تُؤْمَرُ