53از پيشوايان معصوم عليهم السلام روايات ديگرى نقل شده كه پيامبر بيست مرتبه به طور پنهانى و سرى حج به جا آوردند. 1گرچه مراسم حج داراى اهداف و ابعاد گوناگونى است كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در جهت تحقّق آنها قدم برمى‌داشت و هر يك از اعمال و مناسك حج داراى آثار فردى و اجتماعى، مادى و معنوى، سياسى و اجتماعى‌اند، اما آنچه كه در اين نوشتار در پى آنيم، پى‌گيرى اين اهداف و آثار و بركات نيست، بلكه بحث ما در استفاده‌اى است كه پيامبر از فرصت حج و اجتماع عظيم مسلمانان در حرم الهى مى‌كردند.
موسم حج موقعيتى استثنايى است كه مى‌توان از ظرفيت بالاى آن براى رسيدن به اهداف متعالى دينى از آن بهره جست. پيامبر با آن كه چند مرتبه بيشتر در مكۀ مكرمه به عنوان حج يا عمره به صورت علنى حضور نيافت، اما توانست از اين فرصت طلايى براى پيشبرد اهداف رسالتش بهرۀ فراوانى ببرد، حتى سالى كه پس از فتح مكه خود به حج مشرف نشد، با اعزام نمايندۀ خويش برنامه‌هاى مهمى را به اجرا گذاشت. با تأمل و درنگ در سيرۀ پيامبر و جانشينان معصوم عليهم السلام در ارتباط با مسألۀ حج مى‌توان سياست‌ها و برنامه‌هاى متنوّعى را به دست آورد تا الگويى براى مسلمانان در عصر حاضر باشد.
پيامبر صلى الله عليه و آله علاوه بر آنكه فريضۀ حج را به عنوان بزرگترين و گسترده‌ترين فريضۀ الهى به مسلمانان آموخت و براى هميشه مجد و عظمت امّت اسلامى را در پرتو برپايى حج تأمين نمود. از فرصت حج - كه پرشكوه‌ترين اجتماع ساليانۀ امت اسلامى به شمار مى‌آيد - به عنوان فرصتى استثنايى و بى‌بديل بهرۀ فراوانى برد. آن حضرت در هر يك از سفرها افزون بر انجام اعمال و مناسك حج يا عمره، با گفتار و كردار خويش نكته‌هاى فراوانى به آيندگان آموخت. گرچه برخى از گفتارها و رفتارهاى ايشان به وضعيت خاص آن زمان مربوط مى‌شد، اما ملاحظۀ مجموع آنچه كه حضرت در طول اين سفرها از خود به يادگار نهاد، مى‌توان خط مشى مسلمانان را در هر زمانى به دست آورد.
پيامبر صلى الله عليه و آله به امتش آموخت كه چگونه بايد از فرصت طلايى - كه خداوند سبحان به بركت خانه خويش و تشريع حج فراهم ساخته - استفاده كرد و چه سان بايد در اين مكان