23«جهات معنوى حج بسيار است و مهم آن است كه حاجى بداند به كجا مى‌رود و دعوت كى را اجابت مى‌كند و ميهمان كيست و آداب اين ميهمانى چيست و بداند هر خودخواهى و خودبينى با خداخواهى مخالف است و با هجرت الى اللّٰه مباين و موجب نقص معنويت حج است و اگر همين يك جهت عرفانى و معنوى براى انسان دست دهد و لبيك به‌راستى مقرون به نداى حق‌تعالى تحقق حقيقى يابد، انسان در همۀ ميدان‌هاى سياسى و اجتماعى و فرهنگى و حتى نظامى پيروز مى‌شود و براى چنين انسانى شكست مفهومى ندارد.» ¹8 - حج آميزه‌اى از عرفان و سياست

هرچند حضرت امام قدس سره در پيام‌هاى جهانشمول حج، مسلمانان را به وحدت و توحيد و برائت از شرك و مشركان و توجه به مسائل حياتى امّت فراخواندند و از اين بابت دستورالعمل جاودانه‌اى به راهيان كوى حق آموختند، اما توجه به اين ابعاد نبايد موجب شود بُعد عرفانى و معنوى حج كه روح و فلسفۀ عبادات و زيربناى ساير ابعاد و همۀ فتوحات از منظر امام است، دور بماند؛ چرا كه زيباترين ابعاد عبادات، به‌طور عام و در اين ميان حج، همانا بُعد معنوى و عرفانى است كه با جان‌ها آميخته و با سويداى دل ها پيوند خورده و از فطرت و جاذبۀ درونى آدمى سرچشمه مى‌گيرد. و اگر عبادت از اين ويژگى تهى شد، قالبى خواهد بود بى‌روح و صورتى بى‌معنا. و حج كه ترسيمى است از يك سفر معنوى و مرز عبور از خود به خدا و از خلق به خالق و آنگاه با خدا درميان خلق بودن و همراه با آنان منازل عشق پيمودن و سفر آخرت را پيش روى كشودن و فانى درحق شدن، گام نخستينش «تجريد قلب» و انقطاع اِلى اللّٰه است.

9 - تجريد قلب و ديدار با خدا

روايت از امام صادق عليه السلام است كه فرمود:

«اذا أرَدْتَ الْحَجَّ فَجَرِّد قَلْبَكَ لِلّه عَزَّ وَجَلَّ مِنْ قَبْل عَزْمِك مِنْ كُلّ شاغل وَحَجْب كُلّ حٰاجِب وَ فَرِّض أُمُورك كُلّهٰا اِلٰى خٰالِقك. . .» ²

«آنگاه كه ارادۀ حج كردى قبل از عزيمت، قلب خويش را براى خداوند بزرگ، خالص و