28باشد كه آدمى را به كمال سوق دهد و روح را تكامل بخشد و آدمى را به رشد برساند؛ با دستِ دل، اِستلامِ حَجَر نمايد؛ قلبش در عرفات، مُقيم شود و روحش به مَشْعر خدا واصل گردد و سَرِ گوسفندِ نفس را در قربانگاه ببُرَد و بداند كه قربانى‌كردن، خود رَمزى است براى كشتن نفس امّاره و از ميان بردنِ اِنانيّت و خودبينى و كبر و غرور.

فرمودۀ حضرت صادق عليه السلام هم كه فرموده است: «وَاذبَحْ حَنْجَرَةَ الهَوىٰ وَالطَّمَع عِنْدَ الذَبيحةِ» ¹اشارتى به همين معناست.

حجگزار بايد شهوات را از خود دور سازد تا متخلّق به اخلاق ملكوتى گردد.

حجگزار بايد روى از همه چيز برگرداند و به خداىِ «فاطِرُالسّموٰاتِ وَالاَرْضِ» رو آورد و از جان بگويد:

اِنّٖي وَجَّهتُ وَجْهِىَ للذى فَطَرَ السّموٰاتِ وَالاَرْضَ حنيفاً. . . ² .

حج‌رونده بايد سالكِ الى اللّٰه باشد؛ يعنى از منازل شهوت و مُشتهياتِ نفسانى و لَذّات جسمانى، عبور كند و از لباس صفات بشرى، خود را مُنخَلِع كند و تعيّنات خودى را كنار بگذارد و پرده‌هاىِ پندار را بدرد و به قول شيخ محمود شبسترى:

مُسافر آن بود كو بگذرد زود زخود صافى شود چون آتش از دود ³
حج‌رونده، اگر تربيت روحانى نيابد و نفس او مُهذّب نشود، مصداق شعر ناصرخسرو واقع شده، كه گفته است:

رفته و مكّه ديده، آمده باز مِحْنَتِ باديه خريده به سيم

آرى، در اين سفر روحانى، ترك لذّات نفسانى و شهوات جسمانى مى‌كند و از مكروهات، دورى مى‌گزيند و بنا به گفتۀ شيخ محمد حسن نجفى اصفهانى (مؤلف كتاب جواهرالكلام) ، حج وسيلۀ تقرّب به خدا و يكى از مهم‌ترين شعارهاى اسلام است؛ زيرا در آن، «اِذلٰالُ النَّفْسِ وَاِتعابُ البَدَنِ» ⁴است.

اگر در انجام مراسم حج [ به فرض محال ] هيچ فايدۀ اجتماعى و سياسى و اقتصادى وجود نداشته باشد، همين مسألۀ تسليم‌شدن انسان در مقابل خدا و در نتيجه، ارتقاى معنوى و روحى‌يافتن و به خدا تقرّب جستن، خود برترين چيز است.

. . . وَرِضْوٰانٌ مِنَ اللّٰهِ اَكْبَر وَذٰلكَ هُوَ الفَوْزُ العظيٖمِ. ⁵ آنچه براى يك مسلمان حائز اهميّت است، رضاى خدا و اطاعت از اوست كه اگر حال خلوص و تسليم كامل در آدمى پيدا شود، سعادت ابدى حاصل مى‌شود.