21المحلّقين» . بار سوم وقتى سؤال كردند: «والمقصّرين يا رسول‌اللّٰه؟» فرمود: «والمقصّرين» .

يعنى خدا تقصيركنندگان را هم رحمت كند. ¹يكى از اسرار معنوى حلق، تواضع و خودسازى موجود در آن است؛ زيرا عرب - مخصوصاً عرب جاهلى - تراشيدن موى سر را عيب مى‌دانستند. از اين رو، هميشه موى سر و ريش خود را بلند نگه مى‌داشتند. در فقه اسلامى نيز بعضى از اعمال زشت، مجازاتشان تراشيدن سر و چرخاندن مجرم (با سر تراشيده) در ميان مردم است. چون بلند نگه داشتن موى سر، نوعى زينت و بعضاً همراه با تكبّر بوده است، بدين جهت دستور به تراشيدن موى سر داده شده است، تا آدمى از تكبّر و توجّه به زينت ظاهرى به دور باشد. امروزه نيز در بسيارى از ممالك، يكى از مجازاتها براى زندانيان، تراشيدن موى سر است. چون زيبايى ظاهرى به ميزان قابل توجّهى به موى سر است. از طرف ديگر، همان گونه كه در ايّام حج توجه به ساير امور دنيوى (مانند استعمال بوى خوش، پوشاندن سر، رفتن به سايه، آرايش به زيورآلات و. . .) حرام است، توجّه به زيبايى ظاهرى كه نمودش در موى سر و شانه كردن و آرايش آن است، نيز ممنوع شده است. خصوصا كه روييدن موى سر و برگشتن آن به حالت اوّليه، مستلزم گذشت زمان زيادى است و انسان مى‌تواند اين تواضع و دورى از تكبّر را هفته‌ها حفظ كند.

جنبۀ ديگر معنويت حلق، از ديدگاه عُرفا، تقويت عقل و كسب آمادگى جهت دريافت فيوضات الهى است. بعضى از عُرفا مى‌گويند: موى سر (شَعْر) حجاب شعور انسانى است؛ همان گونه كه در صورت ظاهر، موى سر، حجاب و پوشش سرِ انسان است. در صورت معنوى نيز شَعْر، حجاب شعور است و با تراشيدن آن، حجاب از روى شعور برداشته شده، انسان استعداد بيشترى براى كسب معنويّت پيدا مى‌كند. ²نحر - ذبح (قربانى كردن)

يكى از اعمال واجب براى كسى كه حج تمتّع به جا مى‌آورد، قربانى كردن است. به عنوان قربانى، مى‌توان يكى از سه نوع حيوان: شتر، گاو، گوسفند يا بز را ذبح كرد. شتر بهتر از گاو و گاو بهتر از گوسفند و گوسفند بهتر از بز است. شرايط ديگرى نيز براى قربانى هست كه در كتب فقهى بيان شده است.