40اسماعيل، با وساوس ابليس روبرو شد و او را رجم كرد و راه خود را پيمود و زيباترين نمايش ايمان و عشق را متجلى ساخت. ¹برخى روايات، رمى شيطان در جمرات را به آدم عليه السلام نيز نسبت داده‌است كه بدين‌وسيله ابليس را از خود راند ²و بدين ترتيب ابراز تنفر از شيطان همزمان با تعبد و تسليم در برابر خداى يگانه از آغاز تاريخ آدميان در تار و پود حج تعبيه شده و از آن جدا شدنى نيست.

نكته اساسى، توجه حج‌گزاران به فلسفۀ رمى جمره و رجم شياطين است. آيا مفهوم واقعى رمى، همان سنگ زدن به ابليس و مجسمۀ سنگى اوست يا مفهوم وسيع‌تر و عميق‌ترى وراى اين عمل نمادين نهفته است؟

بديهى است كه بينش اسلامى و حكمت الهى عميق‌تر از آن است كه رمى جمره را به رمى ستون‌هاى بى‌جان و حتى خود شيطان محدود سازد! بلكه مى‌توان گفت: صف‌آرايى و نبرد مؤمنان را در برابر شيطان و صفات و مظاهر شيطانى و ابليس‌صفتان، در اين مصاف ملحوظ داشته است.

براى توضيح مطلب، ببينيم فرهنگ قرآن از واژه «شيطان و شياطين» چه خواسته و از چه كسانى به عنوان شيطان و ياران شيطان ياد مى‌كند؟

هرچند مقصود از شيطان در كاربرد اوليۀ اين واژه، همان ابليس و سپاهيان او هستند اما به‌لحاظ صفات و ويژگى‌هاى شيطانى به انسان‌هايى نيز تعميم داده مى‌شود كه كانون شيطنت و استكبار و صفات رذيله‌اند و با وسوسه‌ها و افسون‌ها، راه رشد و كمال را بر بنى‌آدم سد مى‌كنند و قرآن گاهى آنها را «اولياى شيطان» و گاه «حزب شيطان» و گاه «برادران شيطان» ناميده است. مانند اين آيات:

1 - «الّذين‌آمَنُوا يُقاتِلُون فى سبيل‌اللّٰه و الّذين كفروا يقاتِلُون فى سبيل الطاغوت فقاتلوا اولياءَ الشيطان اِنَّ كَيْدَ الشيطان كان ضعيفاً.» ³«آنان‌كه ايمان دارند در راه خدا مى‌جنگند و آنان‌كه كافرند در راه طاغوت، پس با ياران شيطان نبرد كنيد كه توطئه و نيرنگ شيطان سست و ناتوان است» .

اين آيه دلالت بر اين دارد كه هركس براى خشنودى غير خدا عملى انجام دهد، در مسير طاغوت گام برداشته كه تعبير ديگر آن، شيطان است و ياران طاغوت ياران شيطانند. ⁴2 - «اسْتَحْوَذَ عليهم الشيطان فأنساهم