44
مشكلات رسول خدا - ص - در مدينه
پيغمبر در مدينه خود را با سه طايفه روبرو مى‌ديد:
نخست: طايفۀ مهاجران فقير كه براى كسب آزادى و فرار از ظلم و ستم مشركان، شهر و ديار و مال و ثروت خويش را فدا كرده، پس از هجرت پيامبر - ص - يگان يگان يا بصورت دستجمعى از مكه به مدينه آمده بودند. اغلب اينان در مكه تجارت مى‌كردند و از اين رهگذر به ثروت فراوانى دست يافته بودند. قرآن دربارۀ اين گروه فرمايد: «للفقراء المهاجرين الّذين اُخرِجوا من ديارهم و أموالهم يبتغون فضلاً من اللّٰه و رضواناً و ينصرون اللّٰه و رسوله أُولئك هم الصادقون.»
دوم: افراد دو قبيلۀ اوس و خزرج كه پيامبر - ص - را مورد محبت و مهر خود قرار دادند و يا ريش كردند و از نورى كه بر آن حضرت فرو فرستاده شده بود، پيروى نمودند. پيشنۀ اكثر اينان كشاورزى و باغدارى بود و جمعيت زيادى از ياران پيامبر - ص - را تشكيل مى‌دادند:
خداوند در وصف آنها چنين فرموده است: «والذين تبوّؤا الدّار والايمان من قبلهم يحبُّون من هاجر إليهم ولا يجدون فى صدورهم حاجة ممّا أُوتُوا ويُؤثِرون على أنفسهم ولو كان بهم خصاصة ومن يوق شحَّ نفسه فأُولئك همُ المفلحون.» 1
سوم: يهوديان مدينه كه همواره آتش‌افروز جنگ و دشمنى ميان اوس و خزرج بودند و رسالت محمد - ص - و نيز ياران و پيروان آن حضرت را به ريشخند مى‌گرفتند.
وجود اين سه طايفه و عوامل ديگر ايجاب مى‌كرد تا پيغمبر - ص - در انديشۀ افكندن طرحى نو و دميدن روحى تازه در جامعۀ مدينه باشد. پيغمبر - ص - بدين منظور با امضاى معاهده با يهود آنها را به برخوردارى از آزاديهاى خصوصى و دينى‌شان مطمئن ساخت و به آنها تفهيم كرد كه حمايتشان مى‌كند و در مقابل با آنها شرط كرد كه ايشان نيز از وى و آيين و پيروانشان دفاع كنند.
در ارتباط با شكاف طبقاتى در جامعۀ مدينه و از بين بردن فقر و غناى مفرط نيز با ايجاد پيمان برادرى در ميان آنها كوشيد تا اين فاصله را به نحوى از ميان بردارد. انصار، چنانكه گفته شد، اهل كشاورزى و باغدارى بودند و مهاجران كه پيشۀ غالب آنها تجارت بود به جايى آمده بودند كه نه سرمايه‌اى داشتند و نه كارى جز تجارت بلد بودند. انصار در كمال ايثار