12حداقلّ لازم، عبارت است از همان يك بار. ببينيد چقدر جنبه معنويت حج بايد قوى باشد، اينها نكاتى است كه ما بايد واجب را از اين دريچهها درست بشناسيم و بفهميم. اگر ما ديديم كه حج جنبۀ مادى و ظاهر سازى و دورى از معنويت پيدا كرد، اگر ديديم در سفر حج رفتارهايى كه براى خودمان انتخاب مىكنيم يا بر ما تحميل مىكنند ضد معنويت است بايد بدانيم از فلسفۀ حج دور افتادهايم. اين كسانى كه ايام حج را به ميزان زيادى صرف كارهايى مىكنند كه در جهت مقابل معنويت است، خود را در ماديت غرق كردهاند و از خدا دور شدهاند. اينها در حقيقت بدون اينكه خودشان بدانند، از آن سرمايهاى كه خداى متعال در حج به آنها هديه كرده است، كم مىكنند. خيال مىكنند چيزى به دست مىآورند در حاليكه چيزى از دست مىدهند و با غرق شدن در ماديات، هديۀ معنوى را ناقص مىكنند.
حج از اول با «لبيك» شروع مىشود با پاسخگويى به خداى متعال.
با اجابت دعوت الهى، حالت احرام، لباس احرام، محرمات احرام، كارهايى كه بايد در مدت ايام حج يا عمره انجام داد؛ از طواف، از سعى، از نماز، از وقوفين و بقيه مناسكى كه در حج هست هر كدامى به نحوى گوشهاى از وجود ما را به معنويت و به خداى متعال منجذب مىكند، جذب مىكند.
اين مجموعۀ مركب، در واقع يك چشمۀ زلالى است كه بايد در آن برويم