23سخن حق است، متفق‌اند و پروردگار يگانه را بپرستند و به سوى يك قبله رو كنند، اين وحدت روحانى، آنان را به اتحاد ظاهرى نيز فرا مى‌خواند و همانگونه كه گفتارشان يكى است عملشان را نيز همگون ساخته و از صميم جان به تبادل امكانات و هميارى در حلّ مشكلات خود خواهند پرداخت و از آنچه در توان دارند در تعاون به يكديگر بهره خواهند گرفت بدينسان هر جامعۀ كوچكى به جامعه‌اى بزرگ تبديل مى‌شود و گروهها به يكديگر مى‌پيوندند و توده‌اى عظيم تشكيل داده و نيرو و توان و امكانات خود را بر يكديگر مى‌افزايند، بدانگونه كه كوه‌هاى سر به فلك كشيده در برابر آن تاب مقاومت نخواهند داشت و هيچ قدرت اهريمنى بر آنها فائق نخواهد آمد و بديهى است كه هيچ عاملى چون اتحاد و همبستگى، براى حل مشكلات كارآيى ندارد و دست‌يابى به وحدت و همبستگى جز از طريق تفاهم ميسر نيست و براى تفاهم هيچ چيز مانند دين و ايمان نقش نخواهد داشت.
اما منافع اُخروى؛ عبارت است از تقرّب به خدا و به آنچه عبوديت انسان را در قالب گفتار و عمل متبلور مى‌سازد. اعمال و مناسك حج در بردارندۀ انواع عبادات است؛ چون توجه به خدا و ترك لذائذ مادى و مشاغل زندگى و پيمايش طريق عبوديت با تحمل سختى‌ها و طواف خانه خدا و نماز و قربانى و انفاق و روزه و امثال آنها. . . .
عمل حج با اركان و اجزايى كه دارد، نمودار كاملى است از آنچه ابراهيم خليل - عليه‌السلام - در مراحل توحيد و نفى شرك و اخلاص بندگى، گذشت. بدين ترتيب تأسى به حضرت ابراهيم - ع - و آمدن مردم به زيارت خانۀ خدا اين منافع اُخروى و دنيوى را دربَر دارد و چون اين منافع را دريافتند بدان چنگ خواهند زد، زيرا انسان بدينگونه سرشته شده كه خير و منفعت خود را دوست بدارد و در طلب آن باشد.» 1
آثار علمى و فرهنگى حج
در برخى روايات، از منافع علمى و آثار فرهنگى حج و نقش آن در نشر معارف اهلبيت - عليهم‌السلام - و تفقه در دين ياد شده است (مع مافيه من التفقه و نقل اخبار الائمة الى كل صقع و ناحية) 2؛ يعنى در حج فوائد ديگرى است چون تحصيل فقه دين و نقل اخبار امامان به ديگر سرزمين‌ها و نواحى، و اين خود ثمرۀ گرانقدرى بود براى زائران بيت‌اللّٰه و شيفتگان اسلام نبوت و امامت و تشنه‌كامان زمزم ولايت كه به سرزمين وحى؛ يعنى خاستگاه اهلبيت پيامبر اكرم و مهد نشو و نماى آنان بيايند و اسلام ناب و فقه خالص وبى‌آلايش اسلام و قرآن را از زبان حاملان آن بشنوند و با امام وقت خود ملاقات كنند و احكام و شرايع دين را از زبان