46

2 - ضريح ائمه بقيع:

پس از بررسى تاريخ بقعه و حرم ائمۀ بقيع، نوبت مى‌رسد به موضوع دوّم؛ بررسى تاريخ ضريح شريف اين بزرگواران:

آنچه از تاريخ به دست مى‌آيد، اين است كه قبور ائمۀ بقيع و جناب عباس، از قديم الايام و بلكه پيش از قرن هفتم، داراى ضريح و صندوق بوده‌اند كه به مناسبت نزديكى و اتصال قبور ائمه - عليهم السلام - همۀ آنها در داخل يك ضريح و قبر جناب عباس به علت فاصلۀ آن با اين قبور، داراى ضريح مستقل بوده است و در قرنهاى اخير علاوه بر اين دو صندوق، يك ضريح مشبك و چوبين بزرگ هم ساخته شده كه هر دو صندوق در داخل آن قرار داشته‌اند.

اما صندوق قديمى:

همانگونه كه اشاره شد، اين دو صندوق از نظر تاريخى داراى قدمت و سابقۀ بس طولانى، مخصوصاً ضريح ائمۀ بقيع، از نظر استحكام و ظرافت و زيبايى جالب توجه بوده است. بطورى كه مؤلفان و تاريخ نويسان در وصف آن، قلم فرسايى‌ها كرده و اين ظرافت و زيبايى را به وسيلۀ نوشته‌هايشان به نسلهاى آينده منتقل نموده‌اند كه ما گفتار چند تن از اين مورّخان را در اختيار خوانندۀ ارجمند قرار مى‌دهيم:

1 - تا آنجا كه ما به دست آورده‌ايم، در تاريخ براى اوّلين بار كه از صندوقِ قبورِ ائمۀ بقيع سخن به ميان آمده و ظرافت و زيبايى آن توصيف شده، به وسيلۀ جهان گرد معروف ابن جبير (متوفاى 614 ه‍. مورّخ اهل سنت) مى‌باشد او در بارۀ‌اين قبور و ضريح آنها مى‌گويد:

. . . و قبرشان بزرگ و از سطح زمين بلندتر و داراى ضريحى از چوب مى‌باشند كه بديعترين و زيباترين نمونه است از نظر فن و هنر، و نقوشى برجسته از جنس مس بر روى آن ترسيم و ميخكوبى هايى به جالبترين شكل در آن تعبيه شده است كه نماى آن را هر چه زيباتر و جالبتر نموده است.

سپس مى‌گويد: ضريح ابراهيم فرزند پيامبر نيز به همين شكل است. ¹

2 - خالدبن عيسى البلوى كه در سال 740 اين ضريح شريف را زيارت كرده، مشابه همين مطالب را نقل كرده و مى‌گويد:

«والقبران [قبر العباس و الائمة الاربعة] مرتفعان عن الارض متسعان مفشيان بألواح ملصقة ابدع الصاق مرصعةٌ بصفائح الصفر و مكوكبة بمسامير على أبدع صفة و أجمل منظر» . ²

3 - ابن بطوطه جهانگرد معروف نيز ميگويد: «و رأس الحسن الى رجلى العباس و قبراهما مرتفعان عن الأرض متسعان مفشّيان بالواح بديعة الالصاق مرصعة بصفائح الصفر البديعة العمل» . ³

4 - سمهودى مورخ و مدينه شناس معروف (متوفاى 911) مى‌گويد: « و قبر العباس و قبر الحسن مرتفعان من الارض متسعان مفشيان بالواح ملصقة ابدع الصاق مصفحة بصفائح الصفر مكوكبة بمسامير على أبدع صفة و أجمل منظر» . ⁴

5 - بتنونى مصرى مى‌نويسد: «و مقصورة سيدنا الحسن فيها فخيمة جداً و هى من النحاس المنقوش بالكتابة الفارسية وأظن أنها من عمل الشيعة الاعجام» . ⁵ضريح حضرت حسن - ع - در داخل اين قبه، خيلى بزرگ و از مس ساخته شده و خطوطى فارسى بر آن نقش بسته است، به گمانم از آثار شيعيان عجم باشد.

دو نكته قابل توجه:

اين بود مشاهدات تعدادى از نويسندگان و مورخان در بارۀ ضريح ائمۀ بقيع - عليهم‌السلام - در طول هفت قرن از اوائل قرن هفتم تا اوائل قرن چهاردهم هجرى.