76به اشكال گوناگون و بر محورهاى مختلف سياسى، نظامى، اقتصادى، تاريخى، ادبى، هنرى (و حتى دينى) بسيار فراوان است. اما كنگرۀ «توحيد» و «اخلاص» و «عبادت»، كنگرۀ «دعا» و «مناجات»، كنگرۀ مجاهدۀ با نفس و بريدگى از دنيا و تمرين آمادگى براى سفر آخرت، كنگرۀ تمرين سير الى‌اللّٰه و مجاهده و مراقبه و مكاشفه، در هيچ كجاى دنيا نيست. كنگره‌ايكه «فرد» و «جمع» را در يكديگر ذوب مى‌كند: عمل فردى را در فضاى جمعى و فضاى جمعى را در عمل فردى محو مى‌كند بدانگونه كه هر «حاجى» در ايام حج، در انديشه خويشتن‌يابى و حديث نفس و راز و نياز و تصفيه باطن خويش است، كاريكه همانند رهبانيت راهبان از خلق گسسته نياز به خلوت و تنهائى وجدائى از خلق دارد... و در عين حال، فرديت هر فرد، در جاى، جاى مواقف عظيم حج و با شكوهتر از همه، در عرفات، در كل جمع نابود مى‌گردد... اين محو «فرديت» در كار «جمعى» در تخطيط خطوط سياسى اجتماعى و جمع كل امت عظيم اسلامى نيز صورت مى‌گيرد كه بدان اشاره خواهيم داشت.
حج، از سوى ديگر نشان از ژرفاى تاريخ نورانى انبيا و اولياى الهى دارد... از آدم، از نوح، از ابراهيم، از سليمان، از موسى، از عيسى، از محمد و اصحاب و آل محمد، در حج، تاريخ پرخاطره و مخاطرۀ انبياى الهى و اولياى خدا بازسازى و بازنگارى مى‌شود.
حج، در اين نگرش بازنگارى تاريخ انبيا است.
حج نمايشى است از اعمال و رفتارى كه بنا بنقل كتاب و سنت، (و از طريق برادران شيعه و سنى) پايه تشريع آن در زمان آدم ابوالبشر گذاشته شده و پيامبران بعدى تا آخرين پيامبر، همگى بر گرد همين خانه چرخيده‌اند و مناسكى در همين سرزمين مقدس، در همين عرفات و مشعر و منى انجام داده‌اند.
حج، بويژه ناظر بر بازسازى، تجديد نظام سازمان فرو پاشيدۀ توحيد توسط ابوالانبياء حضرت ابراهيم خليل است كه بنقل قرآن قواعد بيت را بالا برد و خانه را براى طائفان و عاكفان و راكعان و ساجدان پاكيزه و مطهر ساخت، فداكاريها و گذشتها و ايثارها و سخت كوشيها و هيجانات روحى و بيم و اميدهاى ابراهيم و هاجر و اسماعيل در يكايك مناسك حج بگونه‌ايكه بدان اشاره خواهد رفت بازنگارى مى‌شود و در حقيقت، ابراهيم قهرمان توحيد، در كل قالب مناسك حج و به توسط ميليونها حاجى عاشق و شيدا هر ساله چهره پردازى مى‌شود و حيات مجدد مى‌يابد.