26
اسفار اربعه عرفانى در حج
اشاره
مؤمنان را فطرت افروز است حج
حج، يكى از فرايض دينى است كه از خلقت انسان تاكنون، به گونه‌هاى مختلف وجود داشته و مرحلۀ كمال يافته‌اش در دين كامل الهى - كه اسلام است - ظاهر شده و تا قيامت ادامه خواهد داشت. همين‌كه همۀ پيامبران الهى بر اساس احاديث موجود، به حج عنايت ويژه داشته‌اند، بيانگر عظمت آن مى‌باشد. از بررسى نصوص وارده در خصوص حج برمى‌آيد كه حج، تمام اسلام به‌طور اجمال و اسلام، همه حج به طور تفصيل است. در خصوص نگرش عرفانى به حج نيز مطالب عميق و وسيع و جامعى از نصوص دينى و متون ادبى و عرفانى به جا مانده است كه جمع آن‌ها به طور اجمال در اسفار اربعۀ عرفانى خلاصه مى‌شود. مقاله حاضر درجهت بررسى ابعاد عرفانى حج بر اساس اسفار اربعه مى‌باشد. به اميد آن‌كه امور علمى به امور عينى تبديل شود و همگان بهره‌اى از اين درياى بيكران داشته باشند.
اسفار اربعۀ عرفانى در حج
سفر به معناى حركت و قطع مسافت است كه بر دو قسم كلّى تقسيم مى‌شود:
الف: سفر ظاهرى.
ب. سفر باطنى.
سفر ظاهرى عبارت است از طىّ مسافت مكانى و حركت از مبدئى و رسيدن به مقصدى، كه گاهى بر روى زمين انجام مى‌شود و گاهى در هوا صورت مى‌پذيرد؛ مانند سفرهاى زمينى كه به شكل آبى يا خاكى واقع مى‌شود. سفرهاى هوايى يا آسمانى مانند سفر با هواپيما و فضاپيما كه گاهى مقصد و مبدأ از نقطه‌اى به نقطۀ ديگر زمين است و گاهى از نقطه‌اى به نقطه‌اى از كرات آسمان مى‌باشد.
سفرهاى زمينى يا به وسيلۀ امور فيزيكى و مادى است كه آن‌ها مبدأ زمينى دارند؛ مانند چهارپايان يا وسايل نقليۀ موتورى از قبيل ماشين و هواپيما و. . . يا به وسيلۀ امور متافيزيكى است؛ مانند طىّ‌الارض كه بعضى از عارفان به وسيلۀ ارادۀ خود در چند لحظه صدها و هزاران كيلومتر را طى مى‌كنند.
همۀ اين امور به سفر ظاهرى مربوط است كه هركسى فراخور حالات و امكانات خود آن را به جا مى‌آورد و فوايد زيادى نيز براى آن ذكر شده است.
در شعرى منسوب به اميرالمؤمنين على (ع) براى سفر، پنج فايده بيان شده است كه مى‌فرمايد: