36مرحومان بهبهانى،151 اردبيلى،152 سبزوارى،153 صاحب رياض154 و خويى،155 دو روايت گذشته را دليل بر وجوب اتمام در اماكن چهارگانه مى‌دانند. مرحوم بحرانى در ادامه آورده است:
«چه بسا بتوان ادعا كرد كه روايت صريح است در وجوب اتمام، بدون قصد اقامت؛ چرا كه منظور از «مرور» آن است كه آن را طريق و راه قرار دهد، بى‌آن‌كه در آن توقف و اقامتى داشته باشد.»156
*دليل ششم:
صحيحۀ؛ «عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى، عَنْ أَبِى عَبْدِ اللهِ (ع) أَنَّهُ قَالَ: مِنْ مَخْزُونِ عِلْمِ اللهِ الإِتْمَامُ فِى أَرْبَعِ مَوَاطِنَ؛ حَرَمِ اللهِ، وَ حَرَمِ رَسُولِهِ، وَ حَرَمِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ، وَ حَرَمِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِىٍّ8» .157
* دليل هفتم:
صحيحۀ؛ «عَنْ مِسْمَعٍ عَنْ أَبِى إِبْرَاهِيمَ (ع) قَالَ: كَانَ أَبِى يَرَى لِهَذَيْنِ الْحَرَمَيْنِ مَا لاَ يَرَاهُ لِغَيْرِهِمَا وَ يَقُولُ إِنَّ الإِتْمَامَ فِيهِمَا مِنَ الأَمْرِ الْمَذْخُورِ» .158
* دليل هشتم:
مرسلۀ صدوق قال الصادق (ع) ؛ «مِنَ الأَمْرِ الْمَذْخُورِ إِتْمَامُ الصَّلاَۀِ فِى أَرْبَعَۀِ مَوَاطِنَ بِمَكَّۀَ وَ الْمَدِينَۀِ وَ مَسْجِدِ الْكُوفَۀِ وَ حَائِرِ الْحُسَيْنِ (ع)» .159
بررسى دلالت رواياتِ دليل ششم، هفتم و هشتم
مرحومان سبزوارى،160 بحرانى،161 اصفهانى،162 كوهكمرى163و اردبيلى164 اين سه روايت را دال بر وجوب اتمام در اماكن چهارگانه مى‌دانند.
اشكال
مرحوم خويى، در مقام بيان روايات دال بر اتمام، به اين روايات اشاره نموده و در دلالت آن، بر وجوبِ اتمام مناقشه كرده و در ذيل صحيحۀ حماد بن عيسى مى‌نويسد:
«اگر (صحيح حماد) تنها روايتِ دالِ بر اتمام باشد؛ ممكن است دلالت آن را بر وجوب، انكار كنيم؛ چرا كه نهايت چيزى كه روايت بر آن دلالت مى‌كند، اين است كه تمام بودن نماز، از جمله امور مخزون در نزد خداوند تبارك و تعالى مى باشد، بدون اين‌كه دلالتى بر وجوب يا استحباب آن داشته باشد؛ اما روايات ديگر ظهور در وجوب دارند.»165
همانگونه كه ملاحظه كرديد تا اينجاى بحث، دو قول در مسأله مطرح شد؛ «وجوب تعيّنى قصر» و «وجوب تعينى اتمام» و به يارى خداوند، در دنبالۀ بحث كه در شمارۀ آينده خواهد آمد، به قول «تخيير و ادلّۀ پيروان آن» و نيز «دسته بندى بين روايات» خواهيم پرداخت، ان‌شاءالله.
پى‌نوشت‌ها:
1. «الذريعه الى تصانيف الشيعه» ، ج17، ص100
2. همان مدرك، ج17، ص101
3. همان مدرك، ج4، ص448
4. «الحدائق الناضره فى احكام العترۀ الطاهره» ، ج11، ص438 به بعد.
5. «مصابيح الظلام» ، ج2، ص187 به بعد؛ «الحاشيه على مدارك الأحكام» ، ج3، ص421 به بعد.
6. «رياض المسائل فى تحقيق الاحكام بالدلائل» ، ج4، ص374 به بعد.
7. «مناهج الاحكام» ، ص744 به بعد.
8. «مستند الشيعه فى احكام الشريعه» ، ج8، ص304 به بعد.
9. «جواهر الكلام فى شرح شرائع الاسلام» ، ج14، ص329 به بعد.
10. «مهذب الاحكام» ، ج9 ص 298 به بعد.
11. «كتاب الصلاۀ» ، ص 650 به بعد.
12. «مفتاح الكرامه فى شرح قواعد العلامه» ، ج10 ص 297 به بعد.
13. «مجمع الفائده و البرهان فى شرح إرشاد الاذهان» ، ج3، ص419 به بعد.
14. «صلاۀ المسافر» ، ص 168 به بعد.