16
فصل دوم: ادلۀ قائلين به جواز
براى جواز طواف از طبقۀ دوم مسجد و فضاى كعبه، ادله‌اى از قرآن، روايات و عقل اقامه شده كه به بررسى و نقد آن‌ها مى‌پردازيم:
1. قرآن
«. . . وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ» .22
به مقتضاى اين آيۀ كريمه، طواف خانۀ خدا، مأموربه است و بر طواف از طبقۀ دومِ مسجد، عرفاً صدق طواف مى‌كند و مصداق امتثال مأمور به اختيارى است و مجزى خواهد بود و معذورين نيازى به طواف نيابى در مطاف نخواهند داشت.23
پاسخ:
در پاسخ به اين استدلال مى‌توان اينگونه پاسخ داد كه: آيۀ شريفه، درادلۀ عدم جواز نيز مورد استناد قرارگرفت. درآن‌جا قرائنى برشمرده شد (مانند واژه «طواف» وحرف «با» براى الصاق) كه ظهور آيه بر لزوم طواف برمحوركعبه را تقويت مى‌كرد نه بر فضاى آن.
ولى هم چنان‌كه پيش‌تر گذشت، آيۀ شريفه در بيان طواف بر گِرد كعبه است و مى‌گويد: پيرامون بيت عتيق طواف كنيد، نه چيز ديگر و در مقام نفى طواف از فضاى كعبه نيست. بديهى است «اثبات شىء نفى ما عدا نمى‌كند.»
چنانچه به وسيلۀ روايات ثابت شود كه كعبه به عنوان قبلۀ مسلمانان و خانۀ مبارك و هدايت، منحصر در اين بنا نيست و تا آسمان‌ها امتداد دارد، آن گاه، اين روايات، مفسر آيۀ شريفه شمرده شده و طواف پيرامون خانه؛ اعم ازطواف خانه و فضاى آن خواهد بود.
آيت الله جوادى آملى - حفظه الله - در ذيل آيۀ تطهير24 مى فرمايند:
«ممكن نيست اساس كعبه بر اثرحوادث طبيعى يا اجتماعى و سياسى از بين برود، گرچه ممكن است بخشى ازساختمان آن بر اثر اينگونه حوادث ويران شود؛ زيرا قبله ومطاف مسلمانان چهار ديوارى كعبه نيست، بلكه آن بُعد مخصوصى است كه كعبه در آن واقع است وگرنه لازم مى‌آيد به هنگام ويرانىِ بنا بر اثر سيل يا حملۀ مهاجمانى چون حَجاج، اصل قبله از بين رفته باشد.»25
2. روايات
برخى از روايات ارتفاع كعبه را تا آسمان هفتم مى‌دانند. ظهور اين نصوص آن است كه طواف، ولو در فضاى كعبه انجام گيرد، در حقيقت پيرامون آن انجام گرفته و صحيح مى باشد.
اين روايات به چند دسته قابل تقسيم است:
الف: روايات «اساس البيت»
مرسلۀ صدوق:
«مُحَمَّدُبنُ عَلِىّ بن الحُسَين قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ (ع) : أَسَاسُ الْبَيْتِ مِنَ الأَرْضِ السَّابِعَۀِ السُّفْلَى إِلَى الأَرْضِ السَّابِعَۀِ الْعُلْيَا» .26
«شيخ صدوق مى‌گويد: امام صادق (ع) فرمود: اساس و پايۀ خانۀ خدا از هفتمين طبقۀ زيرين زمين تا هفتمين طبقۀ بالايى آن است.»
مراد از «زمين سفلى» و «زمين عليا» چيست؟
به فرمودۀ يكى از مفسران (مرحوم آيت الله معرفت) ، همانگونه كه قرآن كريم آيات متشابه دارد وآيات محكم و بايد آيات متشابه به وسيلۀ آيات محكم تفسير گردد تا مفهوم آن روشن شود، روايات نيز چنين وضعى دارند؛ مفاد برخى از روايات، غامض وپيچيده است و بايد با روايات ديگرى كه مفهوم روشنى دارند تفسيرشود. در اين ميان، مرسلۀ صدوق ازآن دست روايات است كه براى روشن شدن مفهوم آن، بايد از روايت ديگرى كمك گرفت.
پرسش: هفتمين طبقۀ زيرين زمين و هفتمين طبقه بالاى آن، در مرسله صدوق به چه معنا است؟
پاسخ: در معناى روايت، دو احتمال وجود دارد: