13الف) مقام ابراهيم به منزلۀ آيات بينات است؛ مانند خود ابراهيم كه به منزلۀ يك امت مطرح شده است: إِنَّ إِبْراهِيمَ كانَ أُمَّةً قانِتاً لِلهِ. . . 65
از اين رو آلوسى در توضيح آن گفت: «
صحّ بيان الجمع بالمفرد بناءاً علَى اشتمال المقام على آيات متعدّدة » بعد گفته است: اگر چه مقام در ظاهر يك آيه است اما چند آيه را در خود جمع كرده است؛ از جمله «
أثر قدميه في الصخرة - غوصهما فيها إلى الكعبين - إبقاءه على ممرّ الزمان. . . حفظه على الأعداء دون سائر آيات الأنبياء » .66
و يا گفته‌اند: تعداد آياتى كه در مقام ابراهيم وجود دارد، اين است كه مقام، هم دلالت بر قدرت خداوند دارد هم نبوت حضرت ابراهيم67، و هم مى‌رساند كه دين پيامبر اسلام بر دين ابراهيم استوار است.
توجيه ديگر اين كه مقام مصدر است، از اين رو جمع بسته نمى‌شود. پس مقامات ابراهيم (ع) مراد است.68
ب) در اين آيۀ مباركه دو مورد از آيات بينات آمده است: «
مقام إبراهيم » ،
«و من دخله كان آمناً» ؛ يعنى نعمت امنيت هم به عنوان يكى ديگر از آيات بينات ذكر شده، هم چنان كه خداوند متعال در موارد ديگر امنيت را به عنوان يكى از نعمتهايش به رخ مشركين كشيده است:
أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنَّا جَعَلْنا حَرَماً آمِناً وَ يُتَخَطَّفُ النَّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ أَ فَبِالْباطِلِ يُؤْمِنُونَ وَ بِنِعْمَةِ اللهِ يَكْفُرُونَ .69
وجود نعمت امنيت در سرزمينى كه مردم آن ربوده مى‌شدند، دلالت بر قدرت خداوند دارد پس چرا به باطل ايمان مى‌آورند و نعمت را شكر نمى‌گزارند و مؤمن به خدا نمى‌شوند. اين قائل در توجيه جمع بودن آيات گفته است: اگر چه مقام وامنيت تثنيه است و آيات جمع، اما
«لفظ الجمع قد يستعمل في الأثنين» . 70
ج) اين قول از همه معقول‌تر است و احتياج به توجيه‌هاى قول اول و دوم ندارد و آن اين است كه بگوييم: سياق آيات در مقام بيان مزاياى بيت الله است، همچنان كه در آيۀ قبل در مقابل اعتراض يهود به برترى بيت المقدس بر كعبه سه امتياز و برترى براى كعبه ذكر كرد: أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ. . . . مُبارَكاً. . . هُدىً لِلنَّاسِ تا در دنبالۀ آن هم، يكى ديگر از مزاياى كعبه را بيان كند: فِيهِ آياتٌ بَيِّناتٌ كه خانۀ خدا را به عنوان تجلى‌گاه آيات روشنش معرفى كرده است و سپس سه آيت از مهم‌ترين آيات را آورده است: 1 71. مقام ابراهيم2. تقرير الأمن فيه - من دخله كان آمناً، توضيح اين دو مطلب در ضمن اقوال پيشين بيان شد 3. و إيجاب حجّۀ على الناس المستطيعين وَ لِلهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ .
تذكر چند نكته
الف) ذكر اين سه نشانه و علامت در آيه مورد بحث به معناى انحصار آيات بينات در اين سه نيست، بلكه از باب ذكر مهم‌ترين آنها است چنان كه مفسران آيات ديگرى هم ذكر كرده‌اند، مانند: زمزم، صفا و مروه، حجر اسماعيل، حجر الأسود، دوام و بقاى خانۀ خدا در طول تاريخ در برابر دشمنان سرسخت و. . . .
هم چنان كه از امام صادق (ع) در مورد اين آيات سؤال شد - فرمود:
«مقام إبراهيم حيث قام على الحجر، فأثّرت فيه قدماه، و الحجر الأسود، و منزل إسماعيل» .72
مرحوم علامه طباطبايى هم در ذيل اين روايت گفت:
«و في هذا المعنى روايات أخر، و لعل ذكره هذه الأمور من باب العد و إن لم تشتمل على بعضها الآية» .73
ب) بنابر قول سوم، بايد براى دو جملۀ آخر، كلمۀ «أن» در تقدير گرفت تا بدل يا عطف بيان براى آيات بينات شود؛ يعنى:
«مَقامُ إِبْراهيمَ وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً وَ لِلهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْت.»
سپس به عنوان اختصار، «أن» حذف شد. پس معناى آيه چنين مى‌شود:
«مقام إبراهيم و أمن من دخله و حجّ البيت من استطاع إليه سبيلاّ» .74