18چيزى بر او حرام نخواهد بود. پس وى مى‌تواند مرتكب آنها شود. پس حرمت ترك طواف نساء از احكام مختص بالغين بوده، لذا صبى با ترك آن حجش صحيح است و زن بر او حرام نمى‌شود.75
عدم كفايت حج صبى از حجّة الاسلام
بعد از اثبات جواز، مشروعيت و همچنين صحّت حجِ صبى، بايد به اين پرسش مهم پاسخ داد كه: آيا حج او كفايت از حجۀ الإسلام مى‌كند يا خير؟ به بيان ديگر اگر معتقد شويم كه حجّ كودكِ غير بالغ صحيح است و آن كودك بعد از بلوغ مستطيع شود و قدرت رفتن بهحج تمتع را پيدا كند، آيا بر او واجب است بهحج برود يا همان حج دوران كودكى كافى است؟
در پاسخ بايد گفت: هيچ اختلافى در عدم كفايت حج صبى از حجۀ الاسلام وجود ندارد و علاوه بر روايات، اجماع نيز مؤيد85 آن است.
آيۀ ( وَ لِلّهِ عَلَى النّاسِ حِجُّ البَيتِ مَن استَطاعَ اَِليهِ سَبيلاً ) دربارۀ وجوب حج است بر افراد بالغ و شامل غير بالغ نمى‌شود. پس حجّ صبى امتثال امر الهى نبوده و تكليف بر عهدۀ او باقى خواهد ماند، لذا اين حج او مجزى نبوده و بايد حج ديگرى بعد از بلوغ بجا آورد.
روايات نيز دلالت مى‌كنند كه حج زمانى بر انسان واجب مى‌شود كه محتلم شود و بالغ گردد. از اطلاق روايات زير، عدم كفايت حج قبل از بلوغ نسبت به حجۀ الاسلام را مى‌توان برداشت كرد:
1. امام‌صادق (ع) مى‌فرما يد:
«وَ لَوْ أَنَّ غُلاماً حَجَّ عَشْرَ حِجَجٍ، ثُمَّ احْتَلَمَ كَانَتْ عَلَيْهِ فَرِيضَةُ اْلإسْلاَم» . 95
2. نيز به همين مضمون فرمودند:
«وَ لَوْ أَنَّ غُلاَماً حَجَّ عَشْرَ سِنِينَ، ثُمَّ احْتَلَمَ كَانَتْ عَلَيْهِ فَرِيضَةُ اْلإسْلاَم» . 06
3. از اسحاق بن عمار است كه:
«سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ (عليهما السلام) عَنِ ابْنِ عَشْرِ سِنِينَ يَحُجُّ قَالَ عَلَيْهِ حَجَّةُ اْلإسْلاَمِ إِذَا احْتَلَم» . 16
گفتار علما
1. فاضل هندى دركشف اللثام گفته است: طبق احاديث فوق، حج صبى كفايت ازحج واجب نميكند.62
2. مرحوم نراقى ادعاى اجماع كرده، ميگويد:
«لا يجزئ هذا الحجّ بقسميه عن حجّة الإسلام بلا خلاف بل بالإجماع» . 36
3. علاّمۀ حلّى نيز در تذكره همين قول را پذيرفته و گفته است: حجّ صبى تطوّعى است و كفايت از حَجّۀ الإسلام نمى‌كند.46
4. صاحب جواهر نيز به بيان ديگرى مى‌گويد: يكى از شرايط وجوب حج، كمال عقل و بلوغ است لذا حج بر صبى واجب نيست. پس اگر در حال غير بلوغ حج انجام دهد، حتى اگر قائل به شرعيت عبادات او هم باشيم، باز هم كفايت از حجة الاسلام نخواهد كرد.56
5. در مستمسك عروه نيز آمده است: حتى اگر قائل به صحّت و شرعيت عبادات صبى باشيم، باز هم كفايت از حجۀ الاسلام نمى‌كند. 66
6. امام راحل نيز فرموده است:
«و لو حجّ الصبيّ المميّز صح، لكن لم يجز عن حجّة الإسلام» .76
7. بلوغ صبى قبل از احد الموقفين
در برخى روايات، در خصوص عبد و مملوك آمده است: اگر قبل از وقوف به مشعر يا عرفات آزاد شود، در اين صورت حج او كفايت از حجة الاسلام كرده و لازم نيست بعداً حجة الاسلام به جا آورد.
«عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللهِ (ع) فِي مَمْلُوكٍ أُعْتِقَ يَوْمَ عَرَفَةَ قَالَ: إِذَا أَدْرَكَ أَحَدَ الْمَوْقِفَيْنِ فَقَدْ أَدْرَكَ الْحَجَّ» .86
و نيز در روايتى به طور مطلق بيان شده است: اگركسى مشعر را درك كند، حج را درك كرده است: «عن أَبِى عَبْدِ اللهِ (ع) :
«مَنْ أَدْرَكَ الْمَشْعَرَ فَقَدْ أَدْرَكَ الْحَجَّ» . 96 اما سؤالى كه به ذهن مى‌رسد آن است كه اگر صبى نيز همچون مملوك، قبل از احد الموقفين بالغ شود، آيا حج وى كفايت از حجۀ الاسلام مى‌كند (با توجه به اينكه حج او هنگام شروع، ندبى بوده است) آيا اطلاق
«مَنْ أَدْرَكَ الْمَشْعَرَ فَقَدْ أَدْرَكَ الْحَجَّ» شامل صبى مى‌شود و نيز آيا مى‌توان صبى را به مملوك ملحق كرد و از مملوك الغاء خصوصيت نمود و حكم مملوك را بر صبى نيز جارى ساخت؟
فقها در اين مسأله نظريۀ واحد نداشته و همداستان نيستند و چند قول از سوى آنان مطرح شده است؛ عده‌اى چنين حجى را كافى مى‌دانند. گروهى نيز راه احتياط را در پيش گرفته و قائل به اعادۀ حج شده‌اند و گروه سومى نيز در ترديد ماندهاند.