11كه خداوند گفته است: وَما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمْهُ اللَّهُ ؛ يعنى دنبالِ نهى از چيزهاى بد و كارهاى شرّ. خداوند انسان‌ها را به كار خير، تشويق و ترغيب كرده است. در واقع پس ازآنكه خدا انسان‌ها را از كارهاى ناشايست برحذر داشته، بلافاصله به‌كارهاى خوب، تشويق و ترغيب كرده و اگر نگفته است: وَمَا تَفْعَلُوا مِِنْ شَىْء چون شامل چيزهاى شرّ هم مى‌شود، بلكه گفته است: مِنْ خَيْرٍ آن هم به شكلِ نكره، تا كه افادۀ عموم كند و نوعى تشويق و تحريك به كار خير باشد.
جالب‌تر اين‌كه دنبال آيه هم از تقوا سخن گفته و بهترين زاد و توشه را «تقوا» دانسته و عبارت: وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوى را آورده كه به انسان‌هاى حج‌گزار بفهماند علاوه بر انجام مراسم حج، بايد زاد و توشۀ ديگرى، كه تقواست، تهيه كنند و از تهيۀ اين زادِ معنوى غفلت نورزند. 1در پايان آيۀ مزبور، قرآن كريم گفته است: . . . وَاتَّقُونِ يا أُولِى الأَْلْبابِ ؛ «اى صاحبانِ خرد، خداترس شويد و از بيم عذابِ من بترسيد» و به قول ملا محسن فيض، 2اقتضاىِ لُبّ، خشيت و ترسِ از خداست و جالب است كه دنبالِ تقوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوى جملۀ امرى وَاتَّقُونِ آمده و خواسته است بگويد: هدفِ اصلى، خداترسى و اطاعت از دستوراتِ خدايى است.
مُعين‌الدين محمدبن محمود نيشابورى، در تفسير خود، كه بازمانده از قرن ششم هجرى است، چه زيبا به زبان فارسى در تفسير عبارتِ . . . وَاتَّقُونِ يا أُولِى الأَْلْبابِ نوشته است: 3
«و از من، كه خداى شما هستم، بترسيد و از خلافِ فرمان من بپرهيزيد، اى خداوندانِ خود و از جُز من، باك مداريد كه هركه خرد دارد، داند كه از عاجز باك نبايد داشت و قادر بر كمال خداوندِ زمين و آسمان است، جَلّ جلالُه، پس از وى بايد ترسيد.»
مسلمانان مى‌توانند با طرح‌ريزى صحيح، در كنگرۀ عظيم حج، يك برنامۀ اقتصادىِ‌كامل را پايه‌ريزى كنند و از بيگانگان بى‌نياز گردند؛ زيرا خداىِ بزرگ در آيۀ 198 سورۀ بقره فرموده است:
لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّكُمْ فَإِذا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ وَاذْكُرُوهُ كَما هَداكُمْ وَ إِنْ كُنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّينَ .
« گناهى بر شما نيست كه در حج، از فضل پروردگار خود برخوردار شويد (در هنگام حج كسبِ معاش كرده و از منابع اقتصادىِ حج بهره ببريد؛ زيرا يكى از فلسفه‌هاى حج، پى‌ريزى يك طرحِ‌اقتصادى اسلامى است) و چون از عرفات بازگشتيد در مشعرالحرام خدا را ياد كنيد و سپاس گزاريد كه راه را به شما نمود و حال آنكه پيش از آن، شما گمراه بوديد.»
اين آيه، يك حكم دورۀ جاهلى را (گناه بودنِ داد و ستد در ايام حج) لَغْو كرده و گفته است: در زمانِ مراسم حج، داد و ستد مانعى ندارد؛ زيرا اسلام مى‌خواهد در اين كنگرۀ عظيم، كه تمام مسلمامانان واجب الحجِّ دنياى اسلام در آن گِرد مى‌آيند، علاوه بر فلسفۀ اخلاقى