44- المشعر الحرام، و تكسر ميمه: بالمزدلفة، و عليه بناءٌ اليوم، و وهم من ظنّه جبيلاً بقرب ذلك البناء. ¹- المشعر الحرام: تلٌّ في وسط المزدلفة، عليه عمارة مُحدَثة. و أمّا قول بعض مشايخ الحديث و الفقهاء: «هو جبل صغير على يسار الحاجّ. . .» فسهوٌ منهم و الصحيح أنّ المشعر الحرام هذا المعروف المعمور. ²-. . . أنّ الظاهر، بل الصواب، أنّ المشعر موضعٌ خاصّ من المزدلفة لا عينها. . . . ³رفعت پاشا در بارۀ اوصاف قُزَح و مسجد مزدلفه نوشته است:

در وسط مزدلفه، مشعر الحرام قرار گرفته است كه مستحب است حجّاج در بامداد عيد قربان، در آن وقوف كرده، به دعا و ذكر پروردگار مشغول شوند. به پيروى از فرمودۀ خداوند: فَإِذٰا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفٰاتٍ فَاذْكُرُوا اللّٰهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرٰامِ. . .» ⁴و به پيروى از پيامبر كه. . . به قُزَح آمده و بر آن ايستادند. . . .

فاسى در شفاء الغرام، در مورد چگونگى ساختمان قزح، در سال 811 آورده است:

«ساختمانى مربّع شبيه به مناره است كه طول هر ضلع آن 5/12 ذراع از ذراع آهنى است. . . هركس بتواند روى اين ساختمان وقوف مى‌كند و هركس نتواند بر كنار آن. . . اما اكنون در دو طرف راه دو ديوار ساخته‌اند كه. . . فاصلۀ ميان آن دو 60 متر است. فضاى ميان اين دو ديوار در زبان مردم به مشعر الحرام معروف گرديده است.»

در مزدلفه و در كنار قُزَح مسجد كوچكى قرار دارد كه فاسى گفته است:

«اين مسجد داراى ديوار كوتاهى است. . . كه طول آن. . . و عرض آن 22 ذراع است» . در قبلۀ اين مسجد محرابى است كه در آن لوحى سنگى قرار دارد و بر آن نوشته‌اند: «امير يلبغا خاصكى اين جايگاه را در. . . سال 760 تجديد بنا نموده است» . . . برخى از ديوارهاى اين مسجد هم اكنون منهدم شده است. . . .» ⁵نقل اين توضيحات، براى روشن شدن سخن فقيهان - از جمله شهيد اوّل در دروس - ضرورى‌بود. اكنون به‌نقل متن كلام عده‌اى محدود از فقيهان درمسألۀ مورد بحث مى‌پردازم: ⁶1. شيخ مفيد رحمه الله (م 413) :

«و يستحبّ للصرورة من الرجال أن يدخلوا الكعبة، و يطؤوا المشعر الحرام