20از مهمترين علل و فلسفه‌هاى حج مطرح شده است؛ چنانكه امام صادق عليه السلام در جواب هشام‌بن حكم در مورد حكمت‌هاى حج فرمود: خداوند متعال به وسيلۀ حج، زمينۀ اجتماع مردم مشرق و مغرب را فراهم كرد تا همديگر را بشناسند و تفاهم كنند. . . و براى اين‌كه آثار پيامبر گرامى صلى الله عليه و آله شناخته شود و اخبار و گفتار وى احيا گردد تا به دست فراموشى سپرده نشود. جالب اين‌كه امام در دنبالۀ آن، دليل اين مطلب را هم بيان مى‌كنند كه:
«اگر هر قوم و ملتى تنها از كشور و بلاد خويش سخن بگويند و تنها به مسائل اختصاصى خود بينديشند، همگى هلاك مى‌گردند و كشورهايشان ويران مى‌شود و از بسيارى از منافع و سودها و اطلاعات و اخبار محروم مى‌شوند، اين است فلسفه و دليل كنگره جهانى حج.» 1بنابراين، يكى از علل حج، شناخت و آشنايى مردم با آثار و احاديث رسول اللّٰه صلى الله عليه و آله و زنده نگهداشتن و به دست فراموشى نسپردن آنهاست؛ در واقع، حج مرورى بر توحيد و حاميان آن؛ از آدم تا ابراهيم و خاتم است و تابلويى براى تمام فداكارى‌هاى قهرمان توحيد و پيامبر گرامى صلى الله عليه و آله است كه حاجى با ديدن اين صحنه‌ها و مكان‌ها، پيام مى‌گيرد.
از سوى ديگر، ايام حج فرصتى است بسيار مناسب براى تبليغ فرهنگ اصيل اسلام، در ميان قشر وسيع و قابل توجهى از مسلمين، كه از اطراف و اكناف عالم در اين نقطه اجتماع كرده‌اند و اصولاً از مقدمات اوليۀ حج تعلّم بسيارى از مسائل اسلامى است كه به نوبۀ خود، به علماى متعهّد اسلام امكان مى‌دهد تا از استقبال مردم براى تعليم و ارشاد و نشر فرهنگ غنى اسلام استفاده كنند.
در واقع، حج آموزشگاهى است كه هر سال داير مى‌گردد و مؤسس آن خداوند منان و اساتيد آن انبيا و ائمۀ معصوم و علماى متعهّد اسلام‌اند كه معارف اصيل و ناب را به كام تشنگانى كه از سراسر عالم در اين مكان گرد هم آمده‌اند، مى‌ريزند؛ چنانكه سيرۀ عملى انبيا (عموماً) و پيامبر خاتم و ائمۀ گرامى عليهم السلام (خصوصاً) بر اين منوال بود كه از اين كنگرۀ عظيم حج در جاى جاى مواقف و مشاعر به نحو نيكو و درست استفاده كنند و شايد يكى از علل موفّقيت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در نشر و گسترش اسلام به سراسر عالم، اين بود كه در مدّت سيزده سال اقامت در مكه، با نمايندگان و سران قبايلى كه از اطراف عالم براى اداى حج به مكه مى‌آمدند، تماس برقرار كنند و به تبليغ بپردازد كه بعضى از مورّخان نمونه‌هايى از اين قبيل ذكر كرده‌اند. 2همچنانكه امامان معصوم عليهم السلام نيز از اين مرتبت استفاده مى‌كردند كه به نمونه‌هايى ازآن