10بيرون آورند و با ارائۀ تفسيرهاى صحيح و واقعى از فلسفۀ حج، همۀ يافته‌ها و تافته‌هاى خرافاتى علماى دربارى و تحليل‌هاى مغرضانۀ استكبارى را به دور بريزند تا همۀ مسلمانان از زلال حكمت و معرفت و آثار توحيدى آن، تا ابد سيراب گردند؛ چنانكه حضرت امام خمينى قدس سره احياگر حج ابراهيمى در قرن حاضر فرمود:
«حج بسان قرآن است كه همه از آن بهره‌مند مى‌شوند ولى انديشمندان و غواصان و دردآشنايان امت اسلامى، اگر به درياى معارف آن بزنند و از نزديك شدن و فرو رفتن در احكام و سياست‌هاى اجتماعى آن نترسند، از صدف اين دريا گوهرهاى هدايت و رشد و حكمت و آزادگى را بيشتر صيد خواهند نمود و از زلال حكمت و معرفت آن تا ابد سيراب خواهند گشت.» 1اين نوشتار كه با محوريت متقن‌ترين منبع اسلامى؛ يعنى قرآن كريم تدوين شده، تلاش اندكى است در معرفى ابعاد معنوى و عرفانى، سياسى، اجتماعى، فرهنگى و اقتصادى حج تا زائران خانۀ خدا با آشنايى بيشتر در اين كنگرۀ عظيم حج شركت كنند و اين فرصت طلايى كم‌نظير را، با انجام مراسم تشريفاتى و بى‌ثمر، از دست ندهند؛ چه اين‌كه حضرت امام خمينى قدس سره فرمود:
«بزرگترين درد جوامع اسلامى اين است كه هنوز فلسفۀ حج را درك نكرده‌اند.»
1 - بُعد معنوى و عرفانى حج
عبادات كه به عنوان هدف آفرينش انسان 2تعيين شده، اسرارى دارد كه اين اسرار غير از آداب و احكام ظاهرى عبادات مى‌باشد. نوعاً عبادات و فرايض الهى با اختلاف درجات فراوانى كه نسبت به هم دارند، براى تقويت بُعد روحانى و نفسانى و در جهت سير و سلوك انسان وضع شده تا از عوالم جسمانى به عوالم روحانى تكامل يابند و به مقام قرب الهى برسند.
چنانكه مرحوم ميرزا جواد آقا ملكى تبريزى، عارف بزرگ در اين زمينه فرموده است:
«مقصود اصلى از تشريع حج و ساير عبادات، تقويت بُعد روحانى انسان است و تكاليف و فرايض الهى از نظر خاصيت اثرگذارى در روح و جان انسان مختلف‌اند. بعضى اثر تطهير و تخليه را دارند كه ظلمت را از فضاى روح و جان بشر دور مى‌كند و بعضى ديگر موجب تحليه و تزيين جان و وسيلۀ جلب نورانيت مى‌گردد. و دستۀ ديگر، جامع هر دو اثر (تخليه و تحليه) هستند و حج از اين دستۀ سوم است؛ زيرا حج يك معجون الهى