75
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ الَّذِينَ هٰادُوا وَ الصّٰابِئِينَ وَ النَّصٰارىٰ وَ الْمَجُوسَ وَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا إِنَّ اللّٰهَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيٰامَةِ إِنَّ اللّٰهَ عَلىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ. 1
«همانا كسانى كه ايمان آورده‌اند و يهود و صابئان (ستاره پرستان) و نصارى و مجوس و مشركان، خداوند در ميان آنان روز قيامت داورى مى‌كند؛ (و حق را از باطل جدا مى‌سازد؛) خداوند بر هر چيز گواه (و از همه چيز آگاه) است.»
با توجه به اين دو آيه، اهل كتاب شامل يهوديت، مسيحيت و صابئين است. با اين حال، روابط مسالمت‌آميز و صلح جويانۀ مسلمين تنها با اهل كتاب نيست؛ بلكه شامل غير مسلمانان از غير اهل كتاب، كه مزاحمتى براى كشورهاى اسلامى ايجاد نمى‌كنند، نيز مى‌شود.
گاه تصوّر مى‌شود كه غير مسلمانان تنها به دو گروه تقسيم مى‌شوند: «اهل ذمه» و «محاربين» ؛ يعنى گروهى با مسلمانان پيمان همزيستى مسالمت‌آميز دارند و گروهى در حال جنگ و نبرد هستند. بنابراين، هر كس اهل ذمه نيست، محارب است و جان و مالش محترم نيست. ولى غير مسلمانان حداقل چهار گروه‌اند:
1. اهل ذمه؛ اقليت‌هايى هستند كه در داخل كشورهاى اسلامى زندگى مى‌كنند و مشمول قوانين آن كشورند و حكومت اسلامى متعهد است جان، مال و ناموس آن‌ها را حفظ كند و از حقوق آنان دفاع نمايد. آن‌ها مالياتى به حكومت اسلامى مى‌پردازند كه همان ماليات را مى‌توان به جاى ماليات «جزيه» حساب كرد؛ زيرا «جزيه» از مادۀ «جزاء» به معناى چيزى است كه حكومت اسلامى به عنوان هزينه و پاداش دفاع از آن‌ها مى‌گيرد.
2. محارب؛ گروه‌ها يا كشورهايى هستند كه با مسلمانان در جنگ و ستيزند و از هيچ‌گونه كار شكنى بر ضدّ آنان كوتاهى نمى‌كنند. اين‌ها كافران حربى هستند كه مسلمانان هيچ‌گونه تعهدى در مقابل آن‌ها ندارند.
3. معاهد؛ غير مسلمانانى هستند كه با دولت اسلامى مناسبات دوستى دارند. سفير مبادله كرده، گاه پيمان‌هاى تجارى، اقتصادى و فرهنگى دارند و يا از طريق سازمان‌هاى بين‌المللى در برابر يكديگر تعهدهايى سپرده‌اند. همۀ اين‌ها مصداق «معاهده» است و بايد طبق تعهداتى كه دولت اسلامى با آن‌ها به‌طور مستقيم يا غير مستقيم، از طريق سازمان‌هاى بين المللى